Het Karolinska Institutet in Zweden heeft op 6 oktober 2025 de Nobelprijs voor Fysiologie of Geneeskunde toegekend aan de Amerikaanse wetenschappers Mary E. Brunkow en Fred Ramsdell, en de Japanse onderzoeker Shimon Sakaguchi. Hun baanbrekende ontdekkingen hebben de mechanismen onthuld waarmee het immuunsysteem zichzelf reguleert om te voorkomen dat het gezonde lichaamscellen aanvalt. Dit onderzoek richtte zich op 'perifere immuuntolerantie', een cruciaal veiligheidsmechanisme dat wordt aangestuurd door regulatoire T-cellen (Tregs). Deze cellen fungeren als de 'remmen' van het immuunsysteem, waardoor het indien nodig tot rust wordt gebracht. Hun werk heeft de weg vrijgemaakt voor innovatieve therapeutische strategieën, met name voor de behandeling van auto-immuunziekten en de verbetering van kankerimmunotherapieën.
Het Nobelcomité benadrukte dat het werk van deze drie wetenschappers een centraal mysterie heeft opgelost: waarom de meeste mensen niet lijden aan verwoestende auto-immuunziekten. Hun ontdekkingen zijn essentieel gebleken voor het begrijpen van immuunregulatie en hebben de basis gelegd voor een nieuw onderzoeksveld. De prijs is verbonden aan een geldbedrag van 11 miljoen Zweedse kronen, wat neerkomt op ongeveer 1 miljoen dollar.
Shimon Sakaguchi's baanbrekende onderzoek in het midden van de jaren negentig identificeerde regulatoire T-cellen als een afzonderlijke subgroep van T-cellen die andere immuuncellen actief controleren. De ontdekkingen van Brunkow en Ramsdell in 2001, die de genetische oorzaak van de 'scurfy'-muizen (zeer vatbaar voor auto-immuunziekten) blootlegden, waren een belangrijke stap. Zij identificeerden een genmutatie die ze Foxp3 noemden, en toonden aan dat mutaties in het menselijke equivalent van dit gen een ernstige auto-immuunziekte, IPEX, veroorzaken. Twee jaar later koppelde Sakaguchi deze bevindingen aan elkaar en bewees dat het Foxp3-gen de ontwikkeling van regulatoire T-cellen aanstuurt. Deze cellen, die nu bekend staan als regulatoire T-cellen, houden andere immuuncellen in de gaten en zorgen ervoor dat ons immuunsysteem onze eigen weefsels tolereert.
De impact van dit onderzoek reikt verder dan het begrip van auto-immuunziekten. Het heeft geleid tot de ontwikkeling van potentiële medische behandelingen die momenteel in klinische onderzoeken worden geëvalueerd. De hoop is om auto-immuunziekten te kunnen behandelen of genezen, effectievere kankerbehandelingen te bieden en ernstige complicaties na stamceltransplantaties te voorkomen. Er lopen momenteel meer dan 200 klinische onderzoeken bij mensen met betrekking tot regulatoire T-cellen. Bedrijven zoals Sonoma Biotherapeutics en Quell Therapeutics, in samenwerking met farmaceutische giganten als Regeneron en AstraZeneca, onderzoeken de therapeutische mogelijkheden.
De fundamentele inzichten in de werking van het immuunsysteem, zoals die door Brunkow, Ramsdell en Sakaguchi zijn onthuld, bieden een nieuw perspectief op gezondheid en ziekte. Het begrijpen van de fijne balans die de regulatoire T-cellen handhaven, opent de deuren naar behandelingen die niet alleen symptomen bestrijden, maar ook de onderliggende oorzaken van immuungerelateerde aandoeningen aanpakken. Dit werk benadrukt de kracht van fundamenteel wetenschappelijk onderzoek om de menselijke gezondheid ingrijpend te verbeteren.