हेक्टोरिया हिमनदीचे अभूतपूर्व माघार: भूगर्भीय रचनेमुळे वाढलेला धोका आणि समुद्राच्या पातळीवर होणारे परिणाम

पूर्व अंटार्क्टिक द्वीपकल्पावर स्थित हेक्टोरिया हिमनदीने (Hektoria Glacier) दर्शविलेली अभूतपूर्व माघार आंतरराष्ट्रीय संशोधकांनी 'नेचर जिओसायन्स' (Nature Geoscience) या प्रतिष्ठित नियतकालिकात नोंदवली आहे. ही घटना ग्रहावरील गतिमान बदलांचे स्पष्ट प्रतिबिंब असून, या अभ्यासानुसार नोव्हेंबर ते डिसेंबर २०२२ या केवळ दोन महिन्यांच्या कालावधीत या हिमनदीने आठ किलोमीटरपेक्षा जास्त बर्फ गमावला. ही घट पूर्वीच्या निरीक्षणापेक्षा दहापट अधिक वेगाने झाली, जी जमिनीवर आधारलेल्या (grounded) हिमनद्यांमध्ये यापूर्वी कधीही न पाहिलेली होती. संशोधकांनी उपग्रह प्रतिमा, हवाई छायाचित्रे आणि अल्टिमेट्रिक डेटा वापरून हे निरीक्षण नोंदवले, ज्यातून स्पष्ट झाले की समुद्रात तरंगणाऱ्या बर्फाऐवजी खडकावर आधारलेल्या बर्फातून ही हानी झाली, ज्याचा थेट परिणाम समुद्राच्या पातळीवर होतो.

युनायटेड स्टेट्समधील संशोधकांनी नोंदवले की, नोव्हेंबर आणि डिसेंबर २०२२ मध्ये हेक्टोरिया हिमनदीने दररोज सुमारे ८०० मीटर बर्फ गमावला, ज्यामुळे आधुनिक इतिहासातील सर्वात वेगवान हिमनदी माघार नोंदवली गेली. या तीव्र माघारीमागे एक विशिष्ट भूगर्भीय रचना कारणीभूत ठरली. संशोधकांच्या मते, हिमनदीचा सपाट आणि किनारी भूभाग, ज्याला 'बर्फाचे मैदान' (ice plain) म्हटले जाते, या प्रकारच्या अचानक वितळण्यास अनुकूल ठरला. या सपाट खडकाच्या आधारावर हिमनदीचा बर्फ तरंगण्याच्या स्थितीत पोहोचला, ज्यामुळे तरंगत्या बर्फामुळे होणारे कॅल्व्हिंग (buoyancy-driven calving) वेगाने सुरू झाले.

या घटनेला २००२ मध्ये झालेल्या लॅर्सेन बी (Larsen B) बर्फाच्या शेल्फच्या विघटनाची पार्श्वभूमी देखील कारणीभूत मानली जाते, ज्याने नैसर्गिक धरण म्हणून काम करणे थांबवले. लॅर्सेन बी शेल्फच्या विघटनानंतर, त्याला आधार देणाऱ्या हेक्टोरिया आणि ग्रीन हिमनदीचा प्रवाह पूर्वीपेक्षा सुमारे सहापट अधिक वेगाने वाढला, ज्यामुळे बर्फाचा निचरा मोठ्या प्रमाणात वाढला. या विघटनामुळे हिमनदीच्या प्रवाहावरचा दाब कमी झाला आणि हिमनदी वेगाने समुद्राकडे सरकू लागली.

मार्च २०२५ मध्ये, जिनिव्हा येथील संयुक्त राष्ट्र कार्यालयाने या बदलांच्या व्यापक परिणामांवर प्रकाश टाकला. त्यांनी नमूद केले की, जर सध्याच्या दराने वितळणे सुरू राहिले, तर २१ व्या शतकात अनेक प्रदेशांतील हिमनद्या टिकू शकणार नाहीत, ज्यामुळे त्यांच्यावर अवलंबून असलेल्या कोट्यवधी लोकांच्या पाणीपुरवठ्यावर संकट येऊ शकते. हेक्टोरिया हिमनदीच्या या अभूतपूर्व घटनेमुळे, थ्वेट्स (Thwaites) किंवा पाइन आयलंड (Pine Island) सारख्या मोठ्या हिमनद्यांसाठी धोक्याचे मूल्यांकन करण्याच्या पद्धतींवर पुनर्विचार करण्याची गरज निर्माण झाली आहे, कारण अशाच प्रकारच्या परिस्थिती तिथेही निर्माण होऊ शकतात. या निरीक्षणातून हे स्पष्ट होते की, वातावरणातील बदलांचे परिणाम अचानक आणि नाट्यमय स्वरूपात प्रकट होऊ शकतात, ज्यामुळे भविष्यातील समुद्राच्या पातळीतील वाढीच्या अंदाजांमध्ये त्वरित सुधारणा करणे आवश्यक आहे.