Cộng đồng các công ty đường sắt và cơ sở hạ tầng châu Âu (CER) đã đề xuất một kế hoạch đầy tham vọng nhằm xây dựng một mạng lưới đường sắt cao tốc toàn diện, kết nối tất cả các thủ đô và thành phố lớn của Liên minh châu Âu (EU) với tốc độ từ 250-350 km/h. Kế hoạch này, trải dài hơn 49.400 km, dự kiến sẽ được Ủy ban châu Âu xem xét thông qua vào tháng 10 năm 2025.
Alberto Mazzola, giám đốc điều hành của CER, đã nhấn mạnh tầm quan trọng của kế hoạch này tại Hội nghị Cơ sở hạ tầng và Giao thông vận tải lần thứ 8 (ITC2025) ở Athens. Ông cho biết Ủy ban châu Âu đang ưu tiên đường sắt như một phương tiện giao thông bền vững và có khả năng phục hồi hơn. Nếu được thực hiện, sáng kiến này có thể khiến 50% người châu Âu di chuyển đường dài bằng tàu cao tốc và 20% bằng tàu thông thường, biến đường sắt thành xương sống của hệ thống giao thông lục địa. Mazzola cũng lưu ý rằng Hy Lạp cần phải tích hợp vào mạng lưới đường sắt châu Âu để tránh bị tụt hậu, đồng thời chỉ ra sự thiếu hụt đáng kể về cơ sở hạ tầng đường sắt hiện tại ở châu Âu, với lượng cơ sở hạ tầng ít hơn so với sau Thế chiến II. Điều này cản trở việc sử dụng đầy đủ các đoàn tàu và các sáng kiến tư nhân/công cộng.
Kế hoạch này có thời gian thực hiện dự kiến là 20 năm, với chi phí ước tính là 546 tỷ euro. CER đề xuất nguồn tài trợ từ các chương trình châu Âu và quốc gia, cũng như chi tiêu quốc phòng của châu Âu dành cho cơ sở hạ tầng. Mazzola đã viện dẫn cuộc chiến ở Ukraine như một minh chứng cho vai trò quan trọng của đường sắt, gọi đó là 'đội quân thứ hai' của Ukraine và cần thiết để di chuyển hàng triệu người và người tị nạn. Sáng kiến này phù hợp với các mục tiêu hiện tại của EU về khử carbon và chuyển đổi sang các phương thức vận tải xanh hơn.
Tuy nhiên, việc xây dựng một mạng lưới đường sắt cao tốc xuyên biên giới như vậy đối mặt với nhiều thách thức đáng kể. Các vấn đề bao gồm sự khác biệt về tiêu chuẩn kỹ thuật, chi phí đầu tư khổng lồ, và sự cần thiết phải hài hòa các quy định quốc gia khác nhau. Mặc dù các tuyến đường sắt cao tốc hiện có như TGV của Pháp, ICE của Đức và AVE của Tây Ban Nha đã cách mạng hóa việc đi lại trong nước, việc mở rộng ra quốc tế đòi hỏi sự phối hợp và đầu tư lớn hơn nữa. Các quốc gia ở Đông Âu, như Bulgaria và Romania, đặc biệt đối mặt với cơ sở hạ tầng lỗi thời và thiếu kinh phí, làm giảm độ tin cậy và hiệu quả tổng thể của hệ thống đường sắt. Hơn nữa, nhiều quốc gia ưu tiên mạng lưới đường sắt trong nước, điều này cản trở sự tích hợp của các dịch vụ quốc tế. Ví dụ, Pháp có mạng lưới đường sắt cao tốc tập trung vào Paris, ưu tiên các tuyến nội địa hơn là kết nối quốc tế.
Bất chấp những thách thức này, tiềm năng của mạng lưới đường sắt cao tốc châu Âu là rất lớn. Nó không chỉ hứa hẹn giảm lượng khí thải carbon đáng kể so với du lịch hàng không, mà còn thúc đẩy tăng trưởng kinh tế thông qua việc cải thiện thương mại, du lịch và hợp tác kinh tế xuyên biên giới. Việc di chuyển bằng tàu cao tốc mang lại sự tiện lợi, giảm bớt các thủ tục rườm rà so với đi máy bay, và mang đến trải nghiệm du lịch thoải mái hơn. Một nghiên cứu đã chỉ ra rằng việc đầu tư vào một mạng lưới đường sắt cao tốc toàn diện ở châu Âu sẽ mang lại giá trị gia tăng đáng kể cho xã hội và giảm thiểu dấu chân môi trường của giao thông hành khách châu Âu, tạo ra một phương thức di chuyển bền vững và công bằng. Với sự đầu tư và cam kết chính trị phù hợp, đường sắt cao tốc có thể vận chuyển hơn một nửa (54%) hành khách đường dài của châu Âu vào năm 2070, trở thành xương sống của một hệ thống giao thông liền mạch, hiện đại và toàn diện.