Khám phá các bức bích họa ở Berat hé lộ di sản Cơ đốc giáo sơ khai của Antipatrea

Những cuộc khai quật khảo cổ gần đây tại thành phố Berat của Albania, nơi từng được biết đến với tên gọi Antipatrea thời cổ đại, đang mở ra một chương mới đầy hứa hẹn trong việc nghiên cứu quá khứ Cơ đốc giáo sơ khai của vùng đất này. Việc phát hiện hai sàn nhà lát gạch khảm có niên đại từ thời kỳ cuối đế chế La Mã—một tại Lâu đài Berat thời Trung cổ vào năm 2012, và một tại khu vực thành phố phía dưới vào năm 2018—đã cung cấp những bằng chứng vật chất quý giá về một giai đoạn lịch sử vốn bị che khuất bởi sự tàn phá qua nhiều thế kỷ và các công trình xây dựng sau này.

Những phát hiện này mang tính chất then chốt bởi chúng mở rộng phạm vi di sản đã được công nhận của Berat, vượt ra ngoài hình ảnh đô thị Ottoman nổi tiếng đã giúp thành phố này được UNESCO vinh danh là Di sản Thế giới. Sàn khảm được tìm thấy bên trong khu vực lâu đài tuy chỉ còn lại một phần, chiếm diện tích khoảng 20 mét vuông, nhưng lại nổi bật với các họa tiết trang trí tinh xảo. Các chi tiết bao gồm các đường viền hình học, hoa văn đan xen phức tạp và các dòng chữ khắc bằng chữ Hy Lạp, cho thấy chúng thuộc về một nhà thờ lớn thời kỳ cuối đế chế La Mã mà kiến trúc tổng thể vẫn chưa được phục dựng hoàn chỉnh.

Sàn khảm thứ hai, có kích thước nhỏ hơn, được khai quật dưới các công trình kiến trúc Ottoman muộn hơn ở khu vực thành phố phía dưới, lại mang ý nghĩa quan trọng về mặt niên đại và thần học. Dòng chữ tiếng Hy Lạp trên sàn này có chứa từ “Theotokos” (Đức Mẹ Đồng Trinh), một thuật ngữ đã được chính thức hóa tại Công đồng Ephesus vào năm 431. Chi tiết này là một dấu mốc thời gian xác thực, khẳng định rằng sàn nhà được lát sau năm 431 sau Công nguyên. Điều này không chỉ cung cấp một mốc thời gian quý giá mà còn chứng minh mối liên hệ mật thiết giữa cộng đồng Cơ đốc giáo tại Antipatrea với những phát triển giáo lý đang lưu hành trong thế giới nói tiếng Hy Lạp của Đế chế Đông La Mã.

Khi so sánh các họa tiết trang trí, có thể thấy phong cách nghệ thuật này có sự tương đồng rõ rệt với những gì được tìm thấy tại các trung tâm quan trọng khác thời kỳ cuối đế chế La Mã, chẳng hạn như Butrint, Stobi, Bylis và Heraclea Lyncestis—tất cả đều chịu ảnh hưởng sâu sắc từ văn hóa và bộ máy hành chính Hy Lạp. Việc sử dụng đá vôi và các viên gạch khảm (tesserae) bằng đất nung, kết hợp với các họa tiết như lưới hình bát giác và hoa văn lá cây uốn lượn, cho thấy sự tồn tại của các truyền thống chung lan rộng khắp khu vực Balkan và Adriatic. Điều này gợi ý về sự di chuyển có tổ chức của các nghệ nhân lát gạch khảm trong khu vực, những người đã phổ biến kỹ thuật và sở thích thẩm mỹ, từ đó hình thành nên một ngôn ngữ thị giác thống nhất cho cả vùng.

Mặc dù Berat ngày nay được biết đến nhiều nhất với vẻ ngoài mang đậm dấu ấn Ottoman, những phát hiện có niên đại từ thế kỷ thứ V đến thế kỷ thứ VI sau Công nguyên này đã nhấn mạnh cấu trúc lịch sử sâu sắc và đa tầng của thành phố, với cội rễ ăn sâu vào thời kỳ Cơ đốc giáo sơ khai. Các nhà khảo cổ học đặc biệt nhấn mạnh sự cần thiết cấp bách phải tiến hành các cuộc khai quật có hệ thống và toàn diện hơn nhằm lập bản đồ đầy đủ các giai đoạn cuối thời kỳ La Mã của Berat. Những khám phá này chứng minh rằng thành phố không hề biệt lập, mà là một phần tích cực tham gia vào các mạng lưới tôn giáo và nghệ thuật rộng lớn hơn, kết nối vùng Balkan với biển Aegean.

Hiện tại, công tác ghi chép và bảo tồn các hiện vật được tìm thấy vẫn đang được tiến hành. Đồng thời, cộng đồng khoa học đang chờ đợi quyết định từ Hội đồng Khảo cổ Quốc gia về các bước đi tiếp theo trong việc nghiên cứu khu vực quan trọng này, hứa hẹn sẽ còn nhiều điều bất ngờ được hé lộ.