Bí ẩn 3I/ATLAS: Sao chổi bị phân mảnh hay còn điều gì lớn hơn sau khi đi qua điểm cận nhật?

Cộng đồng thiên văn học toàn cầu vẫn đang tiếp tục phân tích hành vi bất thường của sao chổi liên sao 3I/ATLAS, vị khách thứ ba được biết đến từ không gian liên sao, kể từ khi nó được kính viễn vọng ATLAS phát hiện vào ngày 1 tháng 7 năm 2025. Vật thể này đã thu hút sự chú ý đặc biệt sau khi đi qua điểm cận nhật vào ngày 29 tháng 10 năm 2025. Đây là thời điểm 3I/ATLAS đạt đến điểm gần Mặt Trời nhất trên quỹ đạo của mình, gây ra sự mất khối lượng chưa từng có và độ sáng tăng vọt một cách đột ngột, đặt ra nhiều câu hỏi về bản chất thực sự của nó.

Nhà thiên văn học Avi Loeb của Đại học Harvard đã đưa ra giả thuyết rằng sao chổi có thể đã trải qua quá trình phân mảnh nghiêm trọng khi ở gần điểm cận nhật. Theo ước tính của ông, tại thời điểm đi qua điểm này, tốc độ mất khối lượng đạt mức khổng lồ là 2 triệu kilôgam mỗi giây. Con số này hoàn toàn trái ngược với mức cơ bản chỉ 150 kilôgam mỗi giây được ghi nhận vào ngày 6 tháng 8 năm 2025, trước khi nó tiếp cận Mặt Trời. Giáo sư Loeb nhận định rằng sự mất vật chất kịch tính như vậy có thể là kết quả của việc tăng diện tích bề mặt tiếp xúc với nhiệt độ cao, dẫn đến sự bay hơi mạnh mẽ của băng và vật chất dễ bay hơi.

Tuy nhiên, bên cạnh lời giải thích thuần túy về mặt vật lý dựa trên sự phân mảnh, Loeb không loại trừ những giả định táo bạo hơn về nguồn gốc nhân tạo của vật thể. Ông chỉ ra những đặc điểm bất thường, như độ sáng bên trong của nó tương đương với mười nhà máy điện hạt nhân đang hoạt động, cùng với quỹ đạo được tính toán tinh vi, gần như hoàn toàn nằm gọn trong mặt phẳng của các hành tinh trong Hệ Mặt Trời, điều hiếm thấy ở các vật thể liên sao.

Các quan sát chi tiết sau khi sao chổi tiếp cận Mặt Trời, bao gồm cả những nghiên cứu được thực hiện bởi các nhà thiên văn học người Anh Michael Büchner và Frank Niebling, đã ghi nhận cấu trúc phức tạp và đa dạng của các luồng khí thoát ra. Họ đã phát hiện ra một “đuôi ngược” (anti-tail) ấn tượng, kéo dài 1 triệu kilômét hướng thẳng về phía Mặt Trời, cùng với một vệt “bốc khói” riêng biệt dài tới 3 triệu kilômét theo hướng đối diện. Điều gây ngạc nhiên lớn là khả năng phục hồi của 3I/ATLAS. Vật thể này đã sống sót sau một vụ va chạm trực diện với một đợt phun trào plasma mặt trời cực kỳ mạnh mẽ xảy ra vào ngày 24–25 tháng 10. Theo nhận định của một số nhà khoa học, sự kiện nhiệt độ cao và áp suất lớn này đáng lẽ phải phá hủy hoàn toàn lõi băng đá lỏng lẻo của sao chổi. Mặc dù vậy, 3I/ATLAS vẫn còn nguyên vẹn, không bị vỡ vụn, và tiếp tục di chuyển chính xác theo quỹ đạo đã được tính toán.

3I/ATLAS là vật thể liên sao thứ ba được xác nhận đã ghé thăm hệ thống của chúng ta, nối tiếp Oumuamua và sao chổi 2I/Borisov. Vật thể này, được ước tính có niên đại khoảng 3 tỷ năm, thậm chí còn già hơn cả Hệ Mặt Trời. Sau khi đạt khoảng cách gần Trái Đất nhất vào ngày 19 tháng 12 năm 2025, 3I/ATLAS sẽ tiếp tục hành trình của mình và rời khỏi phạm vi ảnh hưởng hấp dẫn của Mặt Trời vào đầu những năm 2030. Mỗi quan sát mới, dù là dữ liệu từ kính viễn vọng Hubble hay hình ảnh từ SOHO—nơi các nhà khoa học phải ghép 20 khung hình để bắt được tín hiệu mờ nhạt—đều trở thành chất xúc tác mạnh mẽ để chúng ta xem xét lại vị trí và sự hiểu biết của mình về không gian vũ trụ rộng lớn.