Sabah, Malaysia, đã trở thành nơi khai trương Vườn Bách thảo Niken đầu tiên trên thế giới. Khu vườn rộng một hecta này tọa lạc tại Trạm Nghiên cứu Monggis Ranau, gần Kota Kinabalu, trong khuôn viên Công viên Kinabalu – một Di sản Thế giới được UNESCO công nhận.
Vườn bách thảo độc đáo này tập trung vào việc bảo tồn và nghiên cứu các loài thực vật siêu tích lũy, có khả năng hấp thụ và cô đặc niken từ đất. Hiện vườn trưng bày 12 loại thực vật hiếm có khả năng này, bao gồm các giống Phyllanthus, Glochidion và Rinorea, cho thấy tiềm năng lớn trong quản lý môi trường, đặc biệt ở những vùng đất có hàm lượng niken cao.
Khái niệm siêu tích lũy nhấn mạnh khả năng tự nhiên của thực vật trong việc hấp thụ các nguyên tố kim loại. Quá trình này có thể hỗ trợ phục hồi môi trường (phytoremediation) nhưng cũng tiềm ẩn độc tính nếu không được kiểm soát. Được thành lập như một vườn ươm cây từ năm 2014, khu vườn đóng vai trò quan trọng trong nghiên cứu khoa học, bảo tồn, giáo dục và phát huy đa dạng sinh học thực vật.
Một trong những loài được giới thiệu là Xylosma luzonensis, loài này cho thấy tiềm năng trong cảnh quan và kiểm soát xói mòn đất, đặc biệt ở vùng đất siêu bazan. Mặc dù chưa được phân loại là nguy cấp, các nỗ lực bảo tồn đang được tiến hành để gìn giữ loài này. Sự hiện diện của niken trong các loài thực vật này đã được chứng minh tại Lễ hội Thực vật Borneo ở Labuan, nơi Nữ hoàng Malaysia Raja Zarith Sofiah đã chứng kiến quá trình này. Sử dụng giấy thử chuyên dụng, lá của Xylosma luzonensis chuyển sang màu hồng khi tiếp xúc, xác nhận sự hiện diện của niken.
Sáng kiến này thể hiện cam kết của vườn bách thảo trong việc giáo dục cộng đồng và nâng cao nhận thức về những loài thực vật đặc biệt này. Nghiên cứu sâu hơn cho thấy thực vật siêu tích lũy có thể hấp thụ lượng niken cao gấp 200 lần so với các loài khác, thậm chí lên tới 1% niken trong thân cây mà không bị ảnh hưởng. Các nhà khoa học đang khám phá tiềm năng của chúng trong khai khoáng thực vật (phytomining), một phương pháp bền vững để chiết xuất niken – một kim loại thiết yếu cho pin lithium-ion.
Malaysia, thông qua NanoMalaysia Bhd (NMB), đang tiên phong trong lĩnh vực này. Kỳ vọng khai khoáng thực vật sẽ trở thành nguồn cung niken bền vững cho ngành công nghiệp xe điện và tái chế pin vào năm 2026. Phương pháp này không chỉ giúp làm sạch đất ô nhiễm kim loại nặng mà còn mở ra kỷ nguyên mới cho việc khai thác tài nguyên một cách thân thiện với môi trường, giảm thiểu tác động tiêu cực của khai thác mỏ truyền thống như ô nhiễm nguồn nước và suy giảm đa dạng sinh học.