Các nhà nghiên cứu Peru đã công bố phát hiện một loài lan mới, được đặt tên là *Telipogon yanesha*, trong các khu rừng trên núi thuộc Khu Dự Trữ Sinh Quyển Oxapampa-Asháninka-Yanesha ở vùng Pasco. Loài lan nhỏ bé này được tìm thấy mọc trên các cành cao của cây *Miconia calophylla* ở độ cao 300 đến 4500 mét.
Mô tả khoa học về *Telipogon yanesha* đã được công bố trên tạp chí *Phytotaxa* vào ngày 30 tháng 9 năm 2020 bởi Luis Valenzuela-Gamarra và William Nauray-Huari. Phát hiện này bổ sung vào 11 loài *Telipogon* hiện được công nhận ở Peru, nhấn mạnh sự đa dạng sinh học phong phú của dãy Andes nhiệt đới. Chi *Telipogon* nói chung bao gồm khoảng 250 loài, trải dài từ Mexico đến Nam Mỹ và Caribe, với sự đa dạng đáng kể ở các khu rừng trên núi ẩm ướt của Trung Mỹ và Andes nhiệt đới.
Loài mới được đặt tên để vinh danh người bản địa Yanesha, những người sinh sống trong khu vực và có kiến thức sâu sắc về hệ thực vật và động vật nơi đây. Kiến thức bản địa của họ đóng vai trò quan trọng trong việc bảo tồn đa dạng sinh học, cung cấp những hiểu biết sâu sắc về hệ sinh thái địa phương đã được tích lũy qua nhiều thế kỷ. Sự khám phá này nhấn mạnh tầm quan trọng của công tác thám hiểm khoa học và các nỗ lực bảo tồn trong các khu vực tự nhiên được bảo vệ.
Khu Dự Trữ Sinh Quyển Oxapampa-Asháninka-Yanesha, nơi phát hiện loài lan mới, là một khu vực có tầm quan trọng sinh thái to lớn. Nằm ở vùng trung tâm Peru, khu bảo tồn này đại diện cho các hệ sinh thái nguyên sơ còn sót lại, với sự đa dạng đáng kinh ngạc về hệ thực vật và động vật do vị trí chuyển tiếp giữa rừng Amazon thấp và rừng mây trên núi. Khu vực này có độ cao thay đổi lớn, từ 300m đến 4500m, tạo điều kiện cho nhiều loài phát triển. Các nghiên cứu trước đây trong khu bảo tồn này đã ghi nhận gần 30 loài lan mới được mô tả và hơn 700 loài mới được ghi nhận cho vùng Pasco, cho thấy tiềm năng to lớn cho các khám phá khoa học trong tương lai.
Việc phát hiện *Telipogon yanesha* càng củng cố vị thế của Peru như một trung tâm đa dạng sinh học, đặc biệt là đối với chi *Telipogon*, với 12 loài hiện được biết đến ở quốc gia này. Việc phát hiện và đặt tên loài lan mới này không chỉ là một đóng góp khoa học mà còn là sự tôn vinh đối với người Yanesha, những người bảo vệ và am hiểu sâu sắc vùng đất này. Nó nhắc nhở chúng ta về mối liên kết mật thiết giữa con người và thiên nhiên, và tầm quan trọng của việc tôn trọng và gìn giữ kiến thức bản địa trong công cuộc bảo tồn đa dạng sinh học toàn cầu. Sự tồn tại của các loài đặc hữu như *Telipogon yanesha* là minh chứng cho sự phong phú và độc đáo của các hệ sinh thái trên Trái Đất, đồng thời là lời kêu gọi hành động để bảo vệ những kho báu tự nhiên này cho các thế hệ tương lai.