Những phát hiện khảo cổ học đột phá tại Hang Toda, thuộc Thung lũng Surkandarya, miền nam Uzbekistan, đã hé lộ những hiểu biết sâu sắc về sự phát triển sơ khai của nông nghiệp ở Trung Á, có niên đại ít nhất 9.200 năm.
Một nhóm các nhà khoa học quốc tế đã khai quật các hiện vật quý giá, bao gồm than củi, công cụ bằng đá và tàn tích thực vật, từ các lớp đất cổ nhất của hang động. Phân tích cho thấy những cư dân cổ đại này đã thu thập lúa mạch hoang, quả hồ trăn và táo. Các phân tích về vết tích sử dụng trên lưỡi đá và mảnh đá cho thấy chúng được dùng tương tự như liềm, một dấu hiệu rõ ràng của hoạt động nông nghiệp sơ khai.
Những phát hiện này, có niên đại khoảng 9.200 năm trước, thách thức quan niệm truyền thống rằng nền văn hóa Natufian ở Levant (Trung Đông) là cái nôi duy nhất của nông nghiệp. Trong nhiều thập kỷ, các nhà khoa học đã xem nền văn hóa Natufian, phát triển mạnh mẽ ở Levant khoảng 10.000 năm trước, là trung tâm đầu tiên của nền nông nghiệp. Tuy nhiên, bằng chứng từ Hang Toda cho thấy các hành vi tương tự như canh tác đã phát triển một cách độc lập ở các khu vực khác nhau, cách xa hàng ngàn dặm.
Tiến sĩ Xinying Zhou từ Viện Cổ sinh vật học và Nhân chủng học Cổ đại Trung Quốc, một đồng tác giả của nghiên cứu, nhấn mạnh: "Khám phá này nên thay đổi cách các nhà khoa học nhìn nhận về sự chuyển đổi từ săn bắt hái lượm sang trồng trọt, bởi vì nó cho thấy các hành vi chuyển tiếp này đã phổ biến đến mức nào." Tiến sĩ Robert Spengler từ Viện Địa nhân chủng học Max Planck, cũng là đồng tác giả nghiên cứu, bổ sung thêm: "Một lượng lớn nghiên cứu ngày càng tăng cho thấy quá trình thuần hóa diễn ra mà không có ý định cố ý của con người, và phát hiện rằng con người liên tục phát triển các hành vi dẫn đến nông nghiệp ủng hộ quan điểm này."
Điều này gợi ý rằng nông nghiệp có thể đã nảy sinh từ sự phát triển dần dần các hành vi thu thập và xử lý thực vật, thay vì một sự kiện đột ngột hay một phản ứng duy nhất với áp lực dân số hoặc biến đổi khí hậu. Những phát hiện này làm phong phú thêm bức tranh về sự đa dạng của các trung tâm nông nghiệp sơ khai trên thế giới, bao gồm cả những nơi như nền văn hóa Jeitun ở Turkmenistan, nơi bằng chứng về canh tác lúa mì và lúa mạch có niên đại khoảng 6.000 năm trước Công nguyên. Tuy nhiên, niên đại của Hang Toda đặt ra một mốc thời gian sớm hơn đáng kể cho các hoạt động nông nghiệp ở Trung Á, cho thấy sự lan tỏa và độc lập trong quá trình chuyển đổi quan trọng này của lịch sử nhân loại.
Các nhà nghiên cứu dự định tiến hành thêm các cuộc khảo sát để xác định phạm vi của các hoạt động nông nghiệp sơ khai này trên khắp Trung Á và xem liệu các loại ngũ cốc được tìm thấy ở Hang Toda có đại diện cho một ví dụ sớm về việc trồng trọt lúa mạch hoang hay không. Những nỗ lực này hứa hẹn sẽ tiếp tục soi sáng con đường phức tạp và đa dạng dẫn đến sự ra đời của nền văn minh nông nghiệp, một bước nhảy vọt đã định hình nên thế giới hiện đại.