Các nghiên cứu thần kinh học mới nhất về loài linh trưởng đã hé lộ những cơ chế tinh vi làm nền tảng cho sự hình thành các cấu trúc vỏ não, đặc biệt là những khu vực chịu trách nhiệm tạo ra tế bào thần kinh (neurogenesis). Vùng dưới vỏ não ngoài (OSVZ) đóng vai trò trung tâm trong quá trình này ở linh trưởng, hoạt động như nguồn cung cấp tế bào chính cho các lớp vỏ não phía trên. Điều này tạo nên sự khác biệt rõ rệt so với loài gặm nhấm, nơi Vùng dưới vỏ não tiêu chuẩn (SVZ) là khu vực chủ đạo sản sinh ra neuron. Việc nắm bắt những khác biệt giữa các loài này giúp chúng ta hiểu rõ hơn về các quỹ đạo tiến hóa đa dạng của hệ thần kinh, giải thích tại sao não linh trưởng lại đạt đến mức độ phức tạp cao hơn.
Một yếu tố then chốt quyết định kiến trúc não bộ chính là khoảng thời gian của pha G1 trong chu kỳ tế bào. Ở loài linh trưởng, pha G1 kéo dài hơn thúc đẩy số lần phân chia tăng lên đáng kể trước khi tế bào bắt đầu biệt hóa thành neuron. Yếu tố thời gian này làm tăng bội số lượng neuron được tạo ra, từ đó góp phần hình thành nên một vỏ não phức tạp và có nhiều nếp gấp hơn. Việc kéo dài pha G1 còn tạo điều kiện thuận lợi hơn cho các yếu tố bên ngoài điều chỉnh sản phẩm tế bào cuối cùng, bởi lẽ trong pha này, tế bào tích cực phát triển và tổng hợp các loại RNA cùng protein cần thiết để chuẩn bị cho quá trình phân chia tiếp theo.
Bối cảnh tiến hóa dẫn đến sự phức tạp hiện tại được đánh dấu bằng những thay đổi di truyền đặc trưng. Cụ thể, gen ARHGAP11B được công nhận là chất xúc tác mạnh mẽ cho sự phát triển của tế bào tiền thân, có mối tương quan trực tiếp với sự phức tạp đặc trưng của cấu trúc rãnh vỏ não ở linh trưởng. Việc đưa gen người này vào phôi khỉ đuôi sóc (marmoset) trong thí nghiệm đã xác nhận vai trò trung tâm của nó, gây ra sự gia tăng đáng kể về kích thước vỏ não mới (neocortex) và làm phức tạp hóa mô hình của nó. Một đòn bẩy phức tạp hóa bổ sung là họ gen NOTCH2NL, chỉ có ở người, có chức năng trì hoãn sự khởi đầu của quá trình tạo neuron, giúp các tế bào tiền thân duy trì khả năng tự đổi mới lâu hơn, qua đó làm tăng tổng số lượng tế bào thần kinh được sản xuất.
Việc thấu hiểu những cơ chế phát triển cơ bản này ở các loài họ hàng gần nhất của con người cung cấp một bối cảnh vô giá để giải mã quỹ đạo tiến hóa của não người. Kiến thức này tạo nền tảng vững chắc cho việc nghiên cứu các rối loạn thần kinh chỉ xảy ra ở người, đồng thời mở ra những phương pháp tiếp cận mới nhằm điều chỉnh các bất thường của vỏ não. Đi sâu vào nguyên nhân gốc rễ của các quá trình tế bào mở khóa tiềm năng hài hòa hóa và phục hồi các cấu trúc ở cấp độ tinh vi hơn, liên kết các biến thể di truyền, chẳng hạn như ảnh hưởng của ARHGAP11B đối với sự tăng sinh của tế bào đệm xuyên tâm (radial glia), với sự hình thành thực tại nhận thức độc đáo của nhân loại. Đây là bước tiến quan trọng trong việc làm sáng tỏ mối liên hệ giữa gen và sự phát triển cấu trúc não bộ phức tạp.