Các nhà khoa học vừa xác nhận sự tồn tại của một loài rắn hổ mang phun nọc mới, chưa từng được biết đến trước đây, được đặt tên khoa học là Hemachatus nyangensis. Việc xác định danh tính này chỉ có thể thực hiện được nhờ vào các phương pháp phân tích di truyền tiên tiến, hay còn gọi là di truyền học bảo tàng. Điều đáng kinh ngạc là mẫu vật duy nhất được sử dụng đã nằm im lìm trong kho lưu trữ của một bảo tàng ở Zimbabwe kể từ năm 1982. Khám phá này một lần nữa nhấn mạnh rằng sự đa dạng sinh học phong phú trên lục địa châu Phi vẫn còn nhiều điều bí ẩn chưa được hé lộ.
Các nhà nghiên cứu, trong đó có Tom Major từ Đại học Bangor, Vương quốc Anh, đã kết luận rằng loài rắn rinkhals (hổ mang phun nọc cổ vòng) này đại diện cho một “dòng dõi cổ xưa và có sự khác biệt rất lớn”. Phân tích di truyền chỉ ra rằng H. nyangensis đã tách ra khỏi họ hàng phía nam của nó là H. haemachatus khoảng 7 đến 14 triệu năm trước. Mẫu vật được lấy từ bảo tàng đã được bảo quản trong cồn, dẫn đến sự suy thoái vật chất di truyền. Tuy nhiên, các nhà khoa học đã thành công trong việc thu thập các trình tự DNA cần thiết bằng cách áp dụng các công nghệ thường dùng để xử lý DNA cổ đại, một thành tựu đáng kể trong lĩnh vực nghiên cứu sinh vật học.
Hiện tại, H. nyangensis chỉ được biết đến qua mẫu vật đơn lẻ này, được thu thập tại khu vực Cao nguyên miền Đông của Zimbabwe – một trung tâm nổi tiếng về tính đặc hữu sinh học. Lần cuối cùng một cá thể sống của loài này được nhìn thấy trong tự nhiên là vào những năm 1980. Các nhà nghiên cứu bày tỏ mối lo ngại sâu sắc về khả năng loài này đã tuyệt chủng hoàn toàn, đặc biệt khi xem xét những thay đổi lớn trong việc sử dụng đất tại khu vực. Phát hiện này đóng vai trò như một lời nhắc nhở cấp thiết về tầm quan trọng sống còn của việc bảo tồn môi trường sống tự nhiên.
Khả năng phun nọc độc ở rắn hổ mang được cho là đã tiến hóa độc lập qua ba dòng dõi tiến hóa khác nhau. Các nhà khoa học đưa ra giả thuyết rằng cơ chế phòng vệ độc đáo này có thể đã hình thành để đối phó với sự xuất hiện của những hominid sơ khai. Tư thế đi thẳng đứng của họ khiến đôi mắt trở thành mục tiêu dễ tiếp cận hơn. Nọc độc của rắn hổ mang phun nọc khác biệt so với nọc độc của rắn cắn thông thường; nó chứa hàm lượng phospholipase A2 cao hơn, gây ra cơn đau dữ dội và có thể dẫn đến mù lòa. Công cụ phòng vệ này được thiết kế để xua đuổi kẻ thù ngay lập tức, như một biện pháp răn đe, chứ không phải để giết chết con mồi.
Số phận của H. nyangensis vẫn còn là một ẩn số lớn. Các nhà khoa học đang kêu gọi hành động khẩn cấp nhằm xác định liệu quần thể nào của loài này còn sót lại hay không, đồng thời bảo vệ các hệ sinh thái núi non độc đáo còn lại của Zimbabwe, nơi loài rắn này có thể đã từng sinh sống. Khám phá này thúc đẩy chúng ta suy ngẫm sâu sắc hơn về giá trị của mọi biểu hiện sự sống và trách nhiệm của nhân loại trong việc gìn giữ đa dạng sinh học toàn cầu.