Việc thấu hiểu ngôn ngữ cơ thể của loài chó là yếu tố then chốt để xây dựng mối quan hệ an toàn và tôn trọng với những người bạn bốn chân này. Ngay cả một con vật có vẻ ngoài điềm tĩnh cũng có thể phản ứng bất ngờ nếu con người vô tình xâm phạm ranh giới cá nhân của chúng, đặc biệt là khi duy trì ánh mắt trực tiếp quá lâu. Trong thế giới loài chó, một cái nhìn chằm chằm hiếm khi được hiểu là sự kết nối tình cảm; thay vào đó, nó thường bị diễn giải như một lời thách thức hoặc một mối đe dọa rõ ràng.
Bản năng này được thừa hưởng từ loài sói, nơi cái nhìn trực diện thường báo hiệu sự khẳng định quyền thống trị hoặc sắp sửa xảy ra một cuộc đối đầu. Chó nhà sử dụng cơ chế này để đánh giá ý định của con người. Khi một người lạ nhìn thẳng vào mắt chó một cách cố chấp, con vật có thể coi đó là một hành động gây hấn. Ngay cả những thú cưng thân thiện nhất cũng có thể cảm thấy lo lắng hoặc thể hiện phản ứng phòng vệ khi cảm nhận được mối nguy hiểm. Vì lẽ đó, khi lần đầu tiếp xúc với một chú chó, chúng ta nên tránh nhìn trực diện, thay vào đó hãy quan sát chúng bằng tầm nhìn ngoại vi.
Các chuyên gia huấn luyện chó giàu kinh nghiệm khuyên rằng trong những tình huống như vậy, chúng ta cần giữ thái độ bình tĩnh và tránh mọi cử động đột ngột. Những tín hiệu nhẹ nhàng, ví dụ như hơi quay đầu đi hoặc chớp mắt chậm rãi vài lần, được chó hiểu là dấu hiệu hòa bình và không có ý định làm hại. Hành vi này giúp duy trì sự cân bằng trong nhóm xã hội và ngăn chặn các xung đột không cần thiết. Nguồn gốc tiến hóa của cơ chế này rất sâu sắc: loài chó tích cực sử dụng ánh mắt trong hệ thống phân cấp xã hội của chúng, nơi sự tiếp xúc trực tiếp, không chớp mắt thường thể hiện sự sẵn sàng chiến đấu hoặc khẳng định vị trí ưu tiên.
Trong môi trường gia đình, những chi tiết tinh tế này dễ bị bỏ qua, nhưng đối với vật nuôi, ánh mắt là một dấu hiệu xã hội mạnh mẽ. Chó thường tránh nhìn thẳng kéo dài khi chúng cảm thấy bất an, và ngược lại, chúng duy trì ánh mắt khi muốn nhấn mạnh sự quyết tâm của mình. Điều thú vị là, trong những khoảnh khắc vui chơi hoặc huấn luyện, chó thường tìm kiếm ánh mắt của chủ nhân – đây là một dấu hiệu rõ ràng về sự chú ý và mong muốn hợp tác. Các nghiên cứu đã chỉ ra rằng trong những thời điểm này, mức độ oxytocin, hormone liên quan đến sự tin tưởng và gắn bó, tăng lên ở cả người và chó.
Nếu một chú chó quay mặt đi hoặc né tránh ánh mắt, việc cố gắng ép buộc nó nhìn vào mình là điều không được phép, vì hành động này có thể bị coi là áp lực và gây căng thẳng. Trong quá trình huấn luyện, đặc biệt đối với các giống chó như chó chăn cừu (Shepherds) và Border Collies, chó được dạy duy trì ánh mắt theo lệnh. Các giống chó chăn gia súc còn sử dụng cái gọi là “cái nhìn kiểm soát” (controlling gaze) để điều khiển đàn mà không cần dùng đến mệnh lệnh lớn tiếng hay tác động vật lý.
Khi làm quen với một chú chó lạ, các bác sĩ thú y đặc biệt khuyến nghị phải hết sức thận trọng. Không nên vội vàng đưa tay ra, cúi người xuống, hoặc nhìn chằm chằm vào mắt chúng ngay lập tức. Một tư thế trung lập hơn là hướng ánh mắt vào tai hoặc thân mình của con chó – điều này không bị coi là một lời thách thức. Nếu con vật chủ động tiếp cận, bạn có thể từ từ đưa tay ra để nó đánh hơi, tránh các cử động đột ngột và cho phép thú cưng tự xác định khoảng cách thoải mái. Phản ứng đối với ánh mắt phụ thuộc vào đặc điểm cá nhân: tuổi tác, tính khí và tình trạng sức khỏe. Tóm lại, ánh mắt trong thế giới loài chó là một công cụ giao tiếp phi ngôn ngữ đa chiều, có thể mang ý nghĩa cảnh báo hoặc sự gắn bó sâu sắc, và điều này hoàn toàn được xác định bởi bối cảnh và mối quan hệ đã được thiết lập.