Một nghiên cứu năm 2025 được công bố trên tạp chí *Proceedings of the National Academy of Sciences* (PNAS) đã khẳng định rằng ngôn ngữ phản ánh mối quan tâm văn hóa của người nói. Nghiên cứu này, do Charles Kemp và Temuulen Khishigsuren từ Đại học Melbourne, cùng với Terry Regier từ Đại học California, Berkeley thực hiện, đã phân tích tỷ lệ từ vựng dành cho các lĩnh vực nhất định trong hơn 600 ngôn ngữ.
Kết quả nghiên cứu cho thấy các ngôn ngữ như tiếng Ả Rập, tiếng Ba Tư và các ngôn ngữ Thổ dân Úc rất phong phú về các thuật ngữ mô tả sa mạc. Tương tự, tiếng Phạn, tiếng Tamil và tiếng Thái có vốn từ vựng chi tiết về voi. Tuy nhiên, nghiên cứu cũng chỉ ra những phát hiện bất ngờ, chẳng hạn như tại sao các ngôn ngữ Đại Dương lại có nhiều từ để chỉ mùi hương đến vậy. Ví dụ, tiếng Marshallese phân biệt giữa "melemel" (mùi máu) và "jatbo" (mùi quần áo ướt). Nghiên cứu về các ngôn ngữ Đại Dương khác, như các ngôn ngữ ở phía bắc Vanuatu, cũng cho thấy tiềm năng về bộ từ vựng khứu giác tinh tế, ngay cả khi chúng không phải lúc nào cũng xuất hiện trong lời nói hàng ngày. Trong khi các ngôn ngữ châu Âu thường có vốn từ vựng hạn chế hơn về mùi hương so với màu sắc hoặc âm thanh, một số ngôn ngữ trên thế giới lại thể hiện khả năng phân loại và mô tả mùi hương một cách tinh vi, như đã thấy trong các nghiên cứu về ngôn ngữ như tiếng Jahai ở Malaysia.
Nghiên cứu này ủng hộ mạnh mẽ nguyên tắc tương đối ngôn ngữ, còn được gọi là giả thuyết Sapir-Whorf, cho rằng ngôn ngữ không chỉ truyền đạt suy nghĩ mà còn định hình nhận thức của chúng ta về thế giới. Victor Mair, một chuyên gia ngôn ngữ Trung Quốc tại Đại học Pennsylvania, đã nhận định rằng ngôn ngữ "không áp đặt giới hạn, nó định hướng". Điều này có nghĩa là, mặc dù bất kỳ ngôn ngữ nào cũng có khả năng diễn đạt bất kỳ khái niệm nào, vốn từ vựng và cấu trúc ngữ pháp cụ thể mà một ngôn ngữ phát triển có thể ảnh hưởng đến hiệu quả và sự tinh tế trong việc truyền đạt một số ý tưởng. Nhà ngôn ngữ học Lynne Murphy từ Đại học Sussex nhấn mạnh rằng đây không phải là về năng lực nhận thức mà là về hiệu quả giao tiếp, lưu ý rằng "tiếng Anh cũng 'khác biệt' như bất kỳ ngôn ngữ nào khác".
Những phát hiện này nhấn mạnh rằng ngôn ngữ của chúng ta không phải là một thực thể trung lập. Cách chúng ta làm phong phú và phân biệt các khái niệm thông qua vốn từ vựng của mình cung cấp một tấm gương phản chiếu những ưu tiên tập thể của chúng ta. Bằng cách xem xét các khuôn mẫu ngôn ngữ của các nền văn hóa khác nhau, chúng ta có được sự đánh giá sâu sắc hơn về trải nghiệm chung của con người và những cách đa dạng mà chúng ta diễn giải và tương tác với thế giới xung quanh. Những phát hiện này khuyến khích sự hiểu biết rộng lớn hơn về cách ngôn ngữ hoạt động như một lăng kính, nhẹ nhàng hướng dẫn nhận thức của chúng ta và làm phong phú thêm câu chuyện chung của nhân loại.