Türkiye'nin kuzeydoğu yüksek dağlık bölgelerinde, Artvin iline bağlı Ardanuç ilçesi sınırları içerisinde yer alan kadim Gevhernik Kalesi'ndeki arkeolojik kazılar titizlikle devam etmektedir. Mevcut araştırma sezonu sırasında, daha önce varlığı bilinmeyen, tonozlu bir oda Aziz Petrus ve Pavlus Kilisesi'nin apsis bölümünün hemen altında gün yüzüne çıkarıldı. Yaklaşık 2 metre uzunluğa ve 1.8 metre genişliğe sahip olan bu yapı, sağlam bir taş tonozla örtülmüş durumdadır.
Araştırmayı yürüten uzmanlar, mimari özelliklerini dikkate alarak, bu odanın Gürcü Kralı I. Aşot Büyük'ün defin yeri olabileceği yönünde güçlü bir varsayım ortaya koymaktadır. I. Aşot, 9. yüzyılın başlarında hüküm sürmüş ve Bagratid hanedanının kurucusu olarak bilinmektedir. Kendisine, Bizans İmparatorluğu tarafından hükümdarlığının meşruiyetini ve önemini tasdik eden onursal bir unvan olan Kuropalates verilmişti. 11. yüzyıla ait Orta Çağ Gürcü kroniği “Kartlis Tskhovreba”, kralın bizzat kendisinin inşa ettirdiği belirtilen bu kiliseye gömüldüğüne işaret etmektedir. Ancak, odada henüz herhangi bir insan kalıntısına veya defin eşyasına rastlanmadığından, mezarın kesin teşhisi şimdilik bilimsel bir hipotez olarak değerlendirilmektedir.
Kazı çalışmaları, Van Yüzüncü Yıl Üniversitesi Sanat Tarihi Bölümü öğretim üyesi Dr. Osman Aytekin'in liderliğinde, uzman bir ekibin katılımıyla ve Türkiye Kültür ve Turizm Bakanlığı'nın desteğiyle sürdürülmektedir. Dr. Aytekin, keşfin tarihi önemini vurgulayarak şunları ifade etti: “Odanın mimari konumu ve yapısı, Orta Çağ Gürcü kaynaklarında yer alan bilgilerle tamamen örtüşmektedir. Her ne kadar kalıntılar bulunmasa da, bu açılım tarihi bağlamı doğrulamamıza ve Orta Çağ Gürcü devletinin oluşum dönemini daha yakından incelememize olanak tanımaktadır.”
Tonozlu odanın keşfine ek olarak, arkeologlar kale içerisinde önemli bir yerleşime ait izleri de tespit etti. Bulunan kalıntılar arasında tandırlı bir mutfak kompleksinin izleri, birkaç su sarnıcı ve çeşitli konut yapıları bulunmaktadır. Ortaya çıkarılan eserler arasında seramik parçaları, 11. yüzyıla ait Bizans sikkeleri, taş ve metal mühimmatlar yer almaktadır. Tüm bu artefaktların, detaylı incelenmeleri ve korunmaları amacıyla Artvin Müzesi'ne teslim edilmesi planlanmıştır.
Kalenin inşaat tekniği de uzmanların dikkatini çekmiştir. Zemin ve taş mekaniği alanında uzman olan Pamukkale Üniversitesi Mühendislik Fakültesi'nden Dr. Turgay Beyaz, yapının mühendislik becerisini değerlendirdi. Beyaz, “Kale duvarlarını oluşturan anıtsal taşlar, yerel ocaklardan özenle seçilmiş, ağırlığı 10 tona kadar ulaşan yekpare bloklardan oluşmaktadır. Bu durum, Orta Çağ inşaat ve mühendislik sanatının ne denli yüksek bir seviyede olduğunu açıkça göstermektedir,” yorumunda bulundu.
5. yüzyılda temelleri atılan ve 9. yüzyılda Kral I. Aşot tarafından önemli ölçüde güçlendirilen Gevhernik Kalesi, onun hakimiyetindeki toprakların idari ve kraliyet merkezi işlevini üstlenmişti. Yönetici seçkinler ve aileleri iç avluda ikamet ederken, tüccarlar ve varlıklı sakinler ise hamamların, tapınakların ve çeşmelerin bulunduğu tahkim edilmiş dış şehir kısmında yaşamaktaydı.
2021 yılında başlayan kazı çalışmalarının en az beş yıl daha devam etmesi öngörülmektedir. Araştırmalar tamamlandığında, Gevhernik Kalesi'nin bölge için mühim bir kültür ve turizm merkezi haline gelmesi beklenmektedir. Tonozlu odanın ve diğer yapıların keşfi, Ardanuç'un Orta Çağ tarihindeki stratejik rolünü yeniden değerlendirmemizi sağlamakta ve yazılı kaynaklarla somut maddi kanıtlar arasındaki bağı güçlendirmektedir.