İskoçya Kıyılarında Dev Köpekbalığı Sayısındaki Keskin Düşüş Koruma Endişelerini Artırıyor

İskoçya açıklarında bir kayakçı tarafından kaydedilen dev bir köpekbalığına ait yakın tarihli bir video, deniz yaşamına karşı sorumlu davranışın ve çevre koruma standartlarına sıkı sıkıya uymanın gerekliliğini bir kez daha gündeme getirdi. Balina köpekbalıklarından sonra dünyanın en büyük ikinci balığı olan dev köpekbalıkları (Basking Shark), genellikle insanlara karşı saldırganlık göstermeyen, barışçıl plankton yiyicilerdir. Bu devasa canlılar 10 metreye kadar uzunluğa ulaşabilir ve bir metreye kadar açılabilen muazzam ağızları aracılığıyla mikroskobik zooplanktonları filtreleyerek beslenirler.

İngiltere ve İrlanda'da koruma altında olmalarına rağmen, Kuzeydoğu Atlantik'teki dev köpekbalığı popülasyonu, insan kaynaklı baskılarla mücadele etmeye devam ediyor. Tarihsel olarak aşırı avlanma, sayılarını önemli ölçüde azaltmıştır; günümüzdeki tehditler ise yaşam alanı bozulması ve balıkçılık ekipmanlarına kazara takılmayı (yan avlanma) içermektedir. Araştırma gemisi “Silurian” ile izleme çalışmaları yürüten Hebridean Whale and Dolphin Trust (HWDT) kuruluşu, endişe verici bir eğilim tespit etti.

NatureScot tarafından yayımlanan bir raporda, 2023 yılı boyunca İskoçya kıyılarında yalnızca yedi dev köpekbalığı bireyinin kaydedildiği belirtildi. Bu rakam, son yirmi yılın en düşük göstergesidir. Karşılaştırmak gerekirse, gözlemlerin zirve yaptığı 2010 yılında HWDT, 162 birey kaydetmişti. NatureScot'tan Rona Sinclair gibi uzmanlar, kaydedilen köpekbalığı sayısındaki bu düşüşün, temel besin kaynakları olan zooplanktonun mevcudiyetiyle veya hayvanların görsel gözlem için erişilemeyen derinliklerde bulunmalarıyla ilgili olabileceğini öne sürüyor.

HWDT'nin Nisan 2021 ile Mart 2024 arasındaki dönemi kapsayan araştırmaları, Hebrid Adaları'nda dev köpekbalıkları ile minke balinalarının (küçük çizgili balinalar) ortaya çıkma sıklığı arasında potansiyel bir ilişki olduğunu da ortaya çıkardı. Köpekbalığı gözlem sıklığının yüksek olduğu zamanlarda, minke balinaları için kaydedilen rakamlar tam tersine düşüyordu ve bu durum tersi için de geçerliydi; ancak bu olgunun kesin nedenleri henüz net değildir. Eko-sistemin karmaşık dinamiklerini gösteren bir veri olarak, 2023 yılında 167 birey ile rekor sayıda minke balinası gözlemi yapılmıştır.

Basking Shark Scotland gibi kuruluşlar, 2012 yılından bu yana türlerin dağılımını ve sayısını izlemek amacıyla Heriot-Watt University ile işbirliği yaparak sivil bilim insanlarını veri toplamaya dahil etmektedir. Bu veriler, gelecekteki koruma politikalarını bilgilendirmek açısından kritik öneme sahiptir. Gözlemler genellikle Mayıs'tan Ekim'e kadar, zirve noktası Temmuz ve Ağustos aylarında olmak üzere, ağırlıklı olarak Mull ve Skye arasındaki Deniz Koruma Alanı'nda gerçekleştirilmektedir.

2023 yılının olumsuz geçmesine rağmen, 2024 yılında bazı umut verici işaretler ortaya çıktı. Örneğin, Basking Shark Scotland'ın 2025'teki turlarından birinde, tek bir günde 25'ten fazla gözlem kaydedildi; bu, zirve sezonu beklentileriyle uyumluydu. Bu durum, popülasyonun Atlantik'in ısınması gibi planktonu etkileyen çevresel koşullara bağlı olarak önemli dalgalanmalar gösterdiğini kanıtlamaktadır. Öte yandan, Kasım 2025'te Moray, Portgordon'da ergenliğe ulaşmamış bir bireyin karaya vurması, Shark and Skate Scotland'ı otopsi yapmaya yöneltti; ölümün bariz bir nedeni tespit edilemese de, midede küçük bir plastik parçası bulundu.