Meksika'nın Chiapas eyaletinde yaşayan 29 yaşındaki şair ve öğretmen Andrés Ta Chikinib, yerli Tzotzil dilini koruma altına almak için yenilikçi bir projeye öncülük ediyor. Kendi lehçesinin dilbilgisel yapısını, kelime hazinesini ve kültürel inceliklerini yapay zeka sohbet robotu ChatGPT'ye öğreterek, bu kadim dilin dijital dünyada var olmasını sağlıyor. İspanyolca çevirilerden kaçınarak dilin özgünlüğünü koruma yolunu seçen Chikinib, bu süreci "ChatGPT adeta inatçı ve meraklı bir öğrenci gibiydi, sürekli açıklık ve tutarlılık talep ediyordu" sözleriyle ifade ediyor. Bu iş birliği sayesinde yapay zeka, sadece dersleri tekrarlamakla kalmıyor, aynı zamanda sorular sorabiliyor, örüntüleri tanıyabiliyor ve Tzotzil'e özgü dil köklerini keşfedebiliyor.
Chiapas'ta 400.000'den fazla kişinin konuştuğu Tzotzil dilinin dijital bir varlığa sahip olması ve gelecek nesiller için erişilebilir kalması Chikinib'in temel amacı. Bazı dilbilimcilerin "dilsel sömürgecilik" endişelerine rağmen, Chikinib yapay zeka ile Tzotzil dilini paylaşmanın kurumsal tanınırlık ve kültürel koruma yolunda önemli bir adım olduğuna inanıyor. Bu yaklaşım, dilin yalnızca geçmişin bir kalıntısı olarak kalmasını değil, aynı zamanda teknolojiyle bütünleşerek canlılığını sürdürmesini hedefliyor.
Teknolojinin dil koruma çabalarındaki rolü giderek daha fazla önem kazanıyor. Dünya genelinde birçok yerli dil, dijitalleşme ve küreselleşme baskısı altında yok olma tehlikesiyle karşı karşıya. Bu durum, UNESCO'nun 2022-2032 Uluslararası Yerli Diller On Yılı ilan etmesine de yol açtı. Yapay zeka ve büyük dil modelleri (LLM'ler), yeterli dil verisiyle eğitildiğinde, tehdit altındaki dilleri belgelemek ve dijital alana taşımak için güçlü araçlar sunuyor. Brezilya'da Nheengatu dili üzerine yapılan çalışmalar, yapay zeka destekli yazım yardımcılarının çeviri, kelime önerileri ve cümle tamamlama gibi özelliklerle dilin kullanımını yaygınlaştırma potansiyelini gösteriyor. Ancak, bu teknolojilerin geliştirilmesinde veri kıtlığı, dijital okuryazarlık eksikliği ve kültürel hassasiyet gibi zorluklar da bulunuyor. Bu nedenle, Chikinib'in projesi gibi yerel toplulukların öncülük ettiği ve dilin özgünlüğünü korumayı hedefleyen yaklaşımlar büyük önem taşıyor. Bu tür girişimler, dilin sadece bir iletişim aracı olmanın ötesinde, taşıdığı zengin kültürel mirası da gelecek nesillere aktarma potansiyeli taşıyor.