Królewska Szwedzka Akademia Nauk ogłosiła 13 października, że Nagroda Banku Szwecji im. Alfreda Nobla w dziedzinie nauk ekonomicznych za rok 2025 została przyznana trzem wybitnym ekonomistom. Wyróżnieni zostali Joel Mokyr, Philippe Aghion oraz Peter Howitt. Nagrodę przyznano w uznaniu ich wspólnego i przełomowego wkładu w identyfikację fundamentalnych mechanizmów, które umożliwiają trwały wzrost gospodarczy, napędzany przede wszystkim przez innowacje. Ich prace dostarczyły komplementarnych spostrzeżeń na temat tego, w jaki sposób ciągły postęp technologiczny jest kluczowym czynnikiem, który pozwala społeczeństwom na wyjście z okresów stagnacji i wkroczenie w erę długotrwałej pomyślności ekonomicznej.
Jedna połowa tej prestiżowej nagrody trafiła do Joela Mokyra, wybitnego historyka gospodarczego, który posiada obywatelstwo holenderskie, amerykańskie i izraelskie, a na co dzień związany jest z prestiżowym Uniwersytetem Northwestern. Jego szczegółowe analizy historyczne miały na celu ustalenie niezbędnych kulturowych i intelektualnych warunków wstępnych, które muszą zaistnieć w społeczeństwie, aby wzrost gospodarczy mógł stać się procesem samonapędzającym się, niezależnym od zewnętrznych impulsów. Mokyr przekonująco wykazał, że utrzymanie ciągłego postępu technologicznego wymaga od społeczeństwa przyjęcia ram, które aktywnie promują ciekawość, głębokie rozumienie naukowe oraz gotowość do akceptacji nowych koncepcji, nawet jeśli te podważają dotychczasowe status quo. To właśnie tę fundamentalną zmianę kulturową, polegającą na docenieniu wiedzy i innowacji, połączył z nieprzerwanym i dynamicznym rozwojem, jaki obserwujemy w gospodarce światowej od momentu Rewolucji Przemysłowej.
Pozostałą część nagrody podzielili między siebie Philippe Aghion, reprezentujący Collège de France i London School of Economics, oraz Peter Howitt z Brown University. Ci dwaj badacze odegrali kluczową rolę w formalizacji koncepcji, znanej jako „twórcza destrukcja” (creative destruction), która pierwotnie została wprowadzona przez Josepha Schumpetera. Przekształcili oni tę ideę w rygorystyczny matematyczny model ekonomiczny, bazując na fundamentalnym artykule opublikowanym w 1992 roku. Ich teoria zakłada, że proces awansu ekonomicznego jest z natury rzeczy cykliczny i nieunikniony: innowatorzy wprowadzają nowe produkty i procesy, które są znacznie lepsze od istniejących. To pojawienie się nowych, lepszych technologii, produktów i modeli biznesowych nieuchronnie prowadzi do wyparcia i uczynienia przestarzałymi tych starszych, mniej efektywnych rozwiązań, co jest ceną za postęp.
Choć twórcza destrukcja nieuchronnie pociąga za sobą zakłócenia rynkowe oraz likwidację zarówno ugruntowanych przedsiębiorstw, które nie potrafią się dostosować, jak i związanych z nimi miejsc pracy, jest ona identyfikowana przez laureatów jako główny i niezastąpiony silnik ogólnej poprawy dobrobytu społecznego. W długiej perspektywie, ten dynamiczny proces przekłada się na znaczące podniesienie standardów życia w skali globalnej. Komitet Noblowski, uzasadniając swoją decyzję, wyraźnie podkreślił, że wnioski płynące z badań laureatów są jednoznaczne: mechanizmy leżące u podstaw tej dynamicznej ewolucji muszą być stale i aktywnie wspierane przez politykę gospodarczą. Zaniedbanie tego aspektu grozi bowiem powrotem gospodarek do stanu inercji, czyli braku postępu i utraty konkurencyjności na arenie międzynarodowej.
Praca tych trzech ekonomistów rzuciła nowe światło na ścieżkę prowadzącą od gospodarczej stagnacji do trwałego dobrobytu, analizując procesy zachodzące przez ponad dwa stulecia historii gospodarczej. Ich dorobek naukowy dobitnie akcentuje, że droga do postępu jest utkana zarówno z aktów tworzenia, wprowadzania innowacji, jak i z koniecznego demontażu przestarzałych struktur i modeli. Badania Mokyra, Aghiona i Howitta oferują kompleksowy i niezbędny obiektyw, przez który można skutecznie nawigować i rozumieć złożoną ewolucję współczesnego świata ekonomicznego, dostarczając decydentom kluczowych narzędzi analitycznych do zarządzania zmianą i wspierania innowacyjności.