Światowe trendy demograficzne wyraźnie wskazują na gwałtowne obniżanie się współczynnika dzietności. Zjawisko to, według prognoz, wywoła głębokie przemiany strukturalne, które ukształtują oblicze świata do lat 2050 i 2100. Proces ten dotyka w równym stopniu zarówno państwa rozwinięte, jak i te rozwijające się, wymuszając pilną rewizję dotychczasowych modeli społecznych i ekonomicznych. Przez ostatnie sześć dziesięcioleci globalna dzietność utrzymuje się poniżej kluczowego poziomu zastępowalności pokoleń. Ten krytyczny próg, niezbędny do utrzymania stabilnej liczby ludności, wynosi 2,1 dziecka na kobietę (całkowity współczynnik dzietności).
Europa znajduje się w samym centrum tej transformacji. Już w 2025 roku szereg państw, w tym Francja, Słowenia, Chorwacja, Bośnia i Hercegowina, Serbia, Czarnogóra, Bułgaria oraz Mołdawia, odnotowuje wskaźniki niewystarczające do utrzymania obecnej liczby ludności. W czerwcu 2025 roku Elon Musk publicznie wyraził obawy, że kontynent może stanąć w obliczu trwałego kurczenia się populacji, jeśli wskaźniki urodzeń nie powrócą do poziomu reprodukcyjnego. Tymczasem w Stanach Zjednoczonych w tym samym roku odnotowano współczynnik 1,7, co już bez uwzględnienia migracji oznacza poważny deficyt demograficzny. Jeszcze bardziej drastyczny obraz wyłania się z Chin, gdzie współczynnik ten spadł do rekordowo niskiego poziomu 1,2.
Prognozy dotyczące Europy Południowej są szczególnie alarmujące: oczekuje się, że do 2100 roku w określonych regionach nastąpi redukcja liczby ludności o 26%. Te nieuchronne zmiany wywrą ogromną presję na systemy społeczne, w tym na finanse publiczne i infrastrukturę. Zwiększenie udziału osób starszych w populacji pociągnie za sobą konieczność podniesienia wieku emerytalnego, prawdopodobnie powyżej 65 lat, co jest już tematem gorących debat politycznych. Ponadto, starzejące się społeczeństwa będą wymagały gruntownej przebudowy systemów opieki zdrowotnej oraz dostosowania rynków pracy do potrzeb seniorów i malejącej siły roboczej.
Badanie opublikowane w prestiżowym czasopiśmie „The Lancet” w 2024 roku potwierdza wszechobecność tego globalnego trendu. Zgodnie z przedstawionymi danymi, do 2050 roku jedna trzecia państw na świecie zmierzy się ze zmniejszeniem liczby ludności, a do 2100 roku liczba ta wzrośnie do zatrważających 97% krajów. Ten globalny zwrot demograficzny ma jednak swoją kontrastową stronę, tworząc demograficzną przepaść: podczas gdy kraje rozwinięte doświadczają szybkiego starzenia się społeczeństw i spadku liczby urodzeń, Afryka Subsaharyjska spodziewa się dynamicznego i burzliwego wzrostu populacji. Ta dychotomia stawia przed społecznością międzynarodową poważne wyzwania dotyczące sprawiedliwego podziału zasobów, zarządzania migracjami oraz stworzenia warunków do harmonijnego współistnienia tak odmiennych krajobrazów demograficznych.
Eksperci zgodnie podkreślają, że aby złagodzić negatywne skutki i sprostać wyzwaniom, niezbędna jest skoordynowana polityka międzynarodowa. Musi ona obejmować kluczowe obszary, takie jak regulacja migracji, inwestycje w edukację oraz wzmocnienie wsparcia socjalnego, aby zapewnić łagodne i kontrolowane przejście do nowej rzeczywistości demograficznej. Zrozumienie tych wzajemnych powiązań pozwala dostrzec w obecnych wyzwaniach nie tylko zagrożenia, ale również szansę na ukształtowanie bardziej stabilnych, zrównoważonych i wzajemnie zależnych globalnych struktur w nadchodzących dekadach.