Podczas prac renowacyjnych na placu Juana Ruiza de Castroviejo w hiszpańskiej Lucenie, prowadzonych w ramach rządowego programu wspierania zatrudnienia PFEA, archeolodzy dokonali odkrycia, które już teraz jest określane mianem jednego z najważniejszych w historii miasta w ostatnich dekadach. W trakcie robót ziemnych natrafiono na starożytną konstrukcję grobową pochodzącą z okresu późnorzymskiego. Jest to obecnie najwcześniejszy obiekt, którego istnienie w centrum Luceny zostało potwierdzone archeologicznie.
Odkryta krypta miała kształt prostokąta i została wzniesiona z kamienia, cegieł oraz zaprawy wapiennej. W jej wnętrzu badacze znaleźli szczątki ludzkie – co najmniej sześciu, a być może nawet ośmiu różnych osób. Dwa szkielety, męski i żeński, zachowały się niemal w całości.
Ułożone były równolegle, a ich ręce spoczywały skrzyżowane na piersiach. Poniżej oraz w okolicach stóp tych dwóch głównych pochówków odnaleziono czaszki i kości pochodzące z wcześniejszych pochówków. Sugeruje to, że prawdopodobnie byli to starsi krewni, których szczątki zostały przesunięte, aby zwolnić miejsce dla nowych ciał w grobowcu.
Według Daniela Botelli, archeologa kierującego wykopaliskami, charakter konstrukcji, rozmiary płyt oraz wysoka jakość murarki wskazują, że była to rodowa krypta należąca do zamożnej rodziny. Wstępne analizy datują pochówek na około VI wiek, czyli okres późnej starożytności. W tym czasie na terenie dzisiejszej Luceny funkcjonowały jeszcze rzymskie ośrodki wiejskie, co stanowi klucz do zrozumienia kontekstu znaleziska.
Znaczenie historyczne tego odkrycia jest nie do przecenienia. Dotychczas najstarsze archeologiczne dowody osadnictwa w granicach miasta sięgały IX wieku i były związane z wczesną społecznością żydowską. Nowo odkryty grobowiec przesuwa granicę zasiedlenia tego obszaru o niemal cztery stulecia wstecz. Naukowcy przypuszczają, że krypta mogła być częścią niewielkiej nekropolii, usytuowanej w pobliżu rzymskiej willi.
Jeśli ta hipoteza znajdzie potwierdzenie, to właśnie w tym miejscu mogły narodzić się pierwsze osady, z których ostatecznie wyrosło miasto Lucena. Niestety, ponieważ miejsce pochówku znajdowało się bezpośrednio na planowanej trasie przebiegu instalacji inżynieryjnych, pozostawienie go w pierwotnym miejscu okazało się niemożliwe.
W porozumieniu z regionalnym rządem (Junta de Andalucía) podjęto decyzję o demontażu grobowca i przeniesieniu go do Muzeum Miejskiego w Lucenie. Każdy element konstrukcyjny jest obecnie oznaczany indywidualnym numerem, sporządza się rysunki w skali 1:10 oraz mapowanie fotogrametryczne. Ma to na celu umożliwienie precyzyjnego odtworzenia pierwotnej struktury w przestrzeni muzealnej. Równolegle tworzony jest model trójwymiarowy, który posłuży jako podstawa przyszłej audiowizualnej rekonstrukcji ekspozycji.
Burmistrz miasta, Aurelio Fernández, podkreślił, że władze dołożą wszelkich starań, aby zabytek został zachowany, nawet jeśli miałoby to spowodować pewne opóźnienia w zakończeniu renowacji placu. Zaznaczył, że to odkrycie nie tylko wzbogaca dziedzictwo historyczne Luceny, ale także pozwala mieszkańcom poczuć głębszą więź z własną przeszłością. Późnorzymska krypta z placu Juana Ruiza de Castroviejo stała się swoistym archeologicznym kluczem otwierającym najwcześniejsze rozdziały historii Luceny.