Starożytne DNA rzuca nowe światło na migracje Słowian w średniowiecznej Europie

Przełomowe badania genetyczne, opublikowane 3 września 2025 roku w czasopiśmie „Nature”, dostarczają pierwszych konkretnych dowodów na formowanie się słowiańskiej grupy genetycznej. Analiza ponad 550 starożytnych genomów, prowadzona przez konsorcjum HistoGenes pod kierownictwem dr. Joschy Gretzingera z Instytutu Antropologii Ewolucyjnej im. Maxa Plancka w Lipsku, sugeruje, że wczesnośredniowieczna ekspansja ludów słowiańskich była masową migracją, a nie stopniową asymilacją kulturową.

Historycy od dawna zmagali się ze śledzeniem losów Słowian, którzy pozostawili mniej materialnych śladów niż inne grupy. Ograniczone zapisy pisane, skromna kultura materialna i praktyki kremacji utrudniały analizę, a samo określenie „Słowianie” pojawiło się w źródłach dopiero od VI wieku n.e. Wpływ Słowian na europejską mapę językową i kulturową jest jednak niezaprzeczalny – dziś językami słowiańskimi posługuje się ponad 300 milionów ludzi. Badania genetyczne umiejscowiły kolebkę Słowian w obszarze od południowej Białorusi po centralną Ukrainę, co jest zgodne z hipotezami językoznawczymi i archeologicznymi.

Od VI wieku n.e. obserwujemy znaczące migracje, które rozprzestrzeniły tę grupę genetyczną na zachód i południe. Skutki tych ruchów były dalekosiężne: we wschodnich Niemczech ponad 85% analizowanego DNA pochodzi od tych migrantów, a w Polsce populacje związane ze Skandynawią zostały w dużej mierze zastąpione przez grupy spokrewnione ze współczesnymi Słowianami. Na Bałkanach proces ten przebiegał inaczej – Słowianie intensywnie mieszali się z lokalnymi społecznościami, tworząc zróżnicowane genetycznie społeczności, co jest widoczne do dziś w krajach takich jak Chorwacja czy Serbia.

Analiza danych genetycznych wskazuje, że migracje słowiańskie różniły się od gwałtownych najazdów. Proces ten polegał na wspólnym przemieszczaniu się całych rodzin, które zakładały nowe osady. Słowianie budowali swoje społeczeństwa w oparciu o elastyczne sieci pokrewieństwa, często organizowane wokół rozszerzonych rodzin i dziedziczenia w linii męskiej. Ich sukces mógł wynikać z pragmatycznego i egalitarnego stylu życia. W Niemczech Wschodnich, wśród mniejszości serbołużyckiej, do dziś zachowuje się dziedzictwo genetyczne wczesnych osadników słowiańskich. Johannes Krause, dyrektor Instytutu Antropologii Ewolucyjnej im. Maxa Plancka, podsumowuje, że ekspansja słowiańska była prawdopodobnie ostatnim wielkim wydarzeniem demograficznym na kontynencie, które trwale ukształtowało genetyczny i językowy krajobraz Europy.