Ostatnie ekspedycje naukowe przeprowadzone w kazachstańskim regionie Mangystau doprowadziły do odkrycia spektakularnych formacji krajobrazowych, które stanowią bezpośredni dowód na istnienie niegdyś rozległego Oceanu Tetydy. Te wielowarstwowe zbocza i malownicze kaniony, których wiek sięga milionów lat, otwierają przed badaczami fascynującą kronikę geologiczną minionych epok. Prace, nadzorowane przez ekspertkę Gauhar Yesirkepovą, umożliwiły udokumentowanie osadowych śladów z czasów, gdy ten obszar był całkowicie zanurzony w wodach prehistorycznego morza.
Góra Bokty, uznawana za jeden z symboli Kazachstanu, prezentuje symetryczną, wielobarwną warstwowość, uformowaną z wapienia kredowego. Ta struktura jest bezpośrednim rezultatem procesów sedymentacji morskiej zachodzących w odległej przeszłości. Takie utrwalone w kamieniu świadectwa opowiadają o nieustannym cyklu transformacji naszej planety. Kaniony Kyzykum, nazwane tak ze względu na ich podobieństwo do wielowarstwowego deseru, odzwierciedlają długotrwałą aktywność geologiczną, która kształtowała ten teren. Te wzory przypominają nam, że nawet najbardziej trwałe struktury są jedynie chwilowym przejawem wiecznego ruchu materii.
Szczególnie intrygujące jest wąwóz Ybyztysay. Jego wapienne ściany są usiane strukturą komórkową, przypominającą plastry miodu. Te unikalne tekstury zachowały ślady organizmów morskich oraz minerałów, które osadziły się tam ponad 40 milionów lat temu. Odkrycia te wnoszą znaczący wkład w rekonstrukcję paleogeografii basenu Tetydy, który, jak wiadomo, istniał przez około miliard lat, dzieląc superkontynenty Gondwanę i Laurazję.
Ocean Tetydy, nazwany na cześć starożytnej greckiej bogini morza Tetydy przez austriackiego geologa Eduarda Suessa w 1893 roku, był kluczowym elementem, który doprowadził do rozdzielenia Pangei. Zrozumienie jego historii jest fundamentalne dla geologii regionalnej. Reliktami tego potężnego oceanu są dziś tak duże akweny, jak Morze Śródziemne, Morze Czarne i Morze Kaspijskie.
W pobliskiej Dolinie Torysh, położonej na dnie dawnego oceanu, można natknąć się na kamienne sfery, zwane konkrecjami, których średnica osiąga nawet 4 metry. Wiek tych formacji szacuje się na 40–60 milionów lat, co również koreluje z okresem istnienia Tetydy. Badanie tych struktur pozwala uświadomić sobie, że dzisiejsze kontynenty są efektem gigantycznego procesu rozchodzenia się płyt tektonicznych, w wyniku którego w miejscu dawnych głębin morskich powstają potężne pasma górskie, takie jak Alpy i Himalaje. Te kazachstańskie krajobrazy stanowią zamrożone momenty wielkiej planetarnej interakcji.
Naukowcy podkreślają, że ochrona i dogłębne badanie tych naturalnych pomników jest niezbędne do pełnego zrozumienia skali ewolucji Ziemi oraz jej niekończącego się twórczego impulsu. Geolog Gauhar Yesirkepova podsumowuje znaczenie tych znalezisk, mówiąc: „Każda warstwa to muzyka czasu. Ocean odszedł, lecz jego pieśń rozbrzmiewa w kamieniu”.