Xu hướng nhân khẩu học toàn cầu đang chỉ ra sự sụt giảm nhanh chóng của tỷ suất sinh, một hiện tượng được dự báo sẽ kéo theo những thay đổi cấu trúc sâu sắc vào các năm 2050 và 2100. Quá trình này không chỉ ảnh hưởng đến các quốc gia phát triển mà còn lan rộng sang các nước đang phát triển, buộc phải xem xét lại các mô hình kinh tế và xã hội đã được thiết lập. Trong suốt sáu thập kỷ qua, tỷ lệ sinh toàn cầu đã liên tục duy trì dưới mức thay thế dân số quan trọng, tức là 2,1 trẻ em trên mỗi phụ nữ (tổng tỷ suất sinh).
Châu Âu đang trở thành tâm điểm của sự chuyển đổi này. Ngay trong năm 2025, nhiều quốc gia như Pháp, Slovenia, Croatia, Bosnia và Herzegovina, Serbia, Montenegro, Bulgaria và Moldova đã ghi nhận các chỉ số không đủ để duy trì quy mô dân số hiện tại. Vào tháng 6 năm 2025, tỷ phú Elon Musk đã bày tỏ sự lo ngại rằng nếu tỷ lệ sinh không phục hồi về mức thay thế, lục địa này có thể phải đối mặt với sự suy giảm dân số bền vững. Cùng năm đó, Hoa Kỳ cũng ghi nhận tỷ suất sinh là 1,7; con số này, nếu không tính đến nhập cư, đã báo hiệu sự thiếu hụt nhân khẩu học. Tình hình thậm chí còn nghiêm trọng hơn tại Trung Quốc, nơi tỷ suất sinh đã giảm mạnh xuống chỉ còn 1,2.
Các dự báo dành cho Nam Âu cho thấy một bức tranh đáng lo ngại: đến năm 2100, một số khu vực được dự kiến sẽ chứng kiến mức giảm dân số lên tới 26%. Những thay đổi này chắc chắn sẽ tạo áp lực lớn lên các hệ thống xã hội. Việc gia tăng tỷ lệ người cao tuổi trong cơ cấu dân số sẽ dẫn đến việc phải nâng tuổi nghỉ hưu, có khả năng vượt quá 65 tuổi, nhằm đảm bảo sự cân bằng của quỹ hưu trí.
Một nghiên cứu chuyên sâu được công bố trên tạp chí «The Lancet» vào năm 2024 đã khẳng định xu hướng toàn diện này. Dữ liệu chỉ ra rằng, đến năm 2050, một phần ba số quốc gia trên thế giới sẽ đối mặt với tình trạng suy giảm dân số, và con số này sẽ tăng vọt lên 97% vào năm 2100. Tuy nhiên, sự chuyển dịch nhân khẩu học này lại mang tính tương phản rõ rệt: trong khi các quốc gia phát triển đang già hóa nhanh chóng, khu vực Châu Phi Hạ Sahara lại được dự báo sẽ trải qua giai đoạn bùng nổ dân số mạnh mẽ. Sự đối lập này đặt ra những thách thức lớn cho cộng đồng quốc tế về việc phân bổ nguồn lực một cách công bằng và thiết lập điều kiện để các mô hình nhân khẩu học khác nhau có thể cùng tồn tại hài hòa.
Các chuyên gia nhấn mạnh rằng để giảm thiểu những hệ quả tiêu cực, cần phải có một chính sách quốc tế phối hợp chặt chẽ. Chính sách này phải bao gồm các vấn đề về di cư, giáo dục và hỗ trợ xã hội, nhằm đảm bảo quá trình chuyển đổi suôn sẻ sang thực tế nhân khẩu học mới. Việc thấu hiểu các mối liên hệ phức tạp này không chỉ giúp chúng ta nhìn nhận những thách thức hiện tại mà còn mở ra cơ hội để xây dựng các cấu trúc toàn cầu bền vững và gắn kết hơn.