Mali, Burkina Faso và Niger, ba quốc gia ở khu vực Sahel đầy biến động của Tây Phi, đã tuyên bố rút khỏi Tòa án Hình sự Quốc tế (ICC). Quyết định này, được đưa ra trong một tuyên bố chung, đánh dấu một bước ngoặt quan trọng trong quan hệ của các quốc gia này với các thể chế tư pháp quốc tế, phản ánh xu hướng ngày càng tăng của các nước châu Phi trong việc tìm kiếm quyền tự quyết và định hình lại trật tự toàn cầu.
Các chính phủ quân sự của Mali, Burkina Faso và Niger đã cùng nhau lên án ICC, mô tả tòa án này là một "công cụ đàn áp kiểu thực dân mới" và là "vũ khí của chủ nghĩa đế quốc". Họ cáo buộc ICC đã thể hiện sự thiên vị, thực hiện các cuộc truy tố tùy tiện đối với tội ác chiến tranh và không đủ năng lực để thực thi công lý một cách công bằng. Lập luận này phản ánh mối quan ngại sâu sắc đã âm ỉ trong nhiều năm qua tại châu Phi, nơi nhiều quốc gia cảm thấy ICC tập trung quá mức vào các vụ án liên quan đến châu lục này, trong khi bỏ qua các hành vi vi phạm nhân quyền nghiêm trọng ở những nơi khác trên thế giới. Sự bất mãn này càng gia tăng khi các quốc gia này tìm cách khẳng định chủ quyền và xây dựng các cơ chế tư pháp phù hợp với các giá trị và bối cảnh xã hội của riêng họ.
Động thái rút khỏi ICC diễn ra trong bối cảnh các quốc gia này đã có những thay đổi địa chính trị sâu sắc. Kể từ các cuộc đảo chính quân sự diễn ra từ năm 2020 đến 2023, Mali, Burkina Faso và Niger đã lần lượt rời bỏ Cộng đồng Kinh tế Tây Phi (ECOWAS) và thành lập Liên minh các quốc gia Sahel (AES). Đồng thời, họ đã giảm bớt hợp tác quốc phòng với các cường quốc phương Tây, đặc biệt là Pháp, cựu mẫu quốc, và tăng cường quan hệ đối tác với Nga. Sự hợp tác quân sự ngày càng sâu rộng với Nga, bao gồm cả việc trao đổi huấn luyện viên và cung cấp thiết bị quân sự, cho thấy một sự dịch chuyển chiến lược rõ rệt trong chính sách an ninh của khu vực, tìm kiếm các đối tác thay thế để đối phó với các thách thức an ninh phức tạp.
Việc rời bỏ ICC không chỉ là một tuyên bố chính trị mà còn đi kèm với kế hoạch xây dựng các giải pháp thay thế. Ba quốc gia này cam kết phát triển các "cơ chế bản địa" để củng cố hòa bình và công lý, bao gồm cả việc thành lập một Tòa án Hình sự Sahel. Động thái này thể hiện mong muốn của họ trong việc tự chủ hơn trong việc giải quyết các vấn đề tư pháp, thay vì phụ thuộc vào các định chế quốc tế mà họ cho là không công bằng. Tuy nhiên, các tổ chức nhân quyền đã bày tỏ quan ngại rằng việc rút khỏi ICC có thể làm giảm sự giám sát quốc tế đối với các cáo buộc lạm dụng nhân quyền, vốn đã được ghi nhận cả từ các nhóm phiến quân Hồi giáo lẫn lực lượng an ninh quốc gia trong khu vực Sahel đang chìm trong xung đột.
Quyết định của Mali, Burkina Faso và Niger phản ánh một xu hướng lớn hơn của các quốc gia châu Phi trong việc đòi lại quyền tự quyết và tái định hình các mối quan hệ quốc tế. Bằng cách thách thức các thể chế tư pháp quốc tế hiện có, họ đang gửi một thông điệp mạnh mẽ về mong muốn được đối xử bình đẳng và có tiếng nói lớn hơn trong việc định hình các quy tắc và chuẩn mực toàn cầu. Sự phát triển này đặt ra những câu hỏi quan trọng về tương lai của công lý quốc tế và vai trò của các quốc gia trong việc xây dựng một hệ thống công bằng và đại diện hơn.