Những khám phá khoa học gần đây đang hé lộ vai trò mới của các công trình điện mặt trời quy mô lớn, không chỉ là nguồn cung cấp năng lượng sạch mà còn là nhân tố kiến tạo môi trường sống tích cực, đặc biệt tại các vùng đất khô cằn trên toàn cầu. Sự chuyển dịch nhận thức này cho thấy công nghệ và tự nhiên có thể giao thoa hài hòa, mang lại lợi ích sinh thái bất ngờ.
Một nghiên cứu chuyên sâu tại khu phức hợp quang điện Thanh Hải Cung Hòa ở Trung Quốc, một trong những cơ sở điện mặt trời lớn nhất thế giới, đã sử dụng mô hình DPSIR để đánh giá các yếu tố sinh thái. Dữ liệu thu thập được chỉ ra rằng chất lượng đất đai và sự đa dạng sinh học dưới bóng râm của các tấm pin đã cải thiện rõ rệt so với các khu vực đối chứng. Các chuyên gia nhận định rằng các cấu trúc này hoạt động như một "tán che sinh thái" vô tình, giúp điều hòa vi khí hậu bằng cách giảm đáng kể tốc độ bốc hơi nước và gia cố cấu trúc đất trong điều kiện khô hạn khắc nghiệt, từ đó tạo ra các vi môi trường hỗ trợ sự phục hồi hệ sinh thái cục bộ.
Lợi ích này mở rộng sang các hệ thống quang điện nổi (FPV) lắp đặt trên mặt nước, nơi chúng giảm thiểu sự bốc hơi nước, một yếu tố sống còn tại các vùng khan hiếm nước. Hơn nữa, môi trường mát mẻ do nước cung cấp còn giúp các tấm pin duy trì hiệu suất hoạt động tối ưu. Song song đó, mô hình “nông điện” (Agrivoltaics), với các tấm pin đặt trên khung điều chỉnh phía trên cây trồng, đã chứng minh khả năng tăng sản lượng nông nghiệp. Tại Mỹ, mô hình chăn thả cừu dưới các tấm pin đã phát triển mạnh mẽ, một trang trại đã mở rộng đàn cừu lên tới 8.000 con và tạo ra 20 việc làm, minh chứng cho sự cộng hưởng giữa sản xuất năng lượng và hoạt động nông nghiệp.
Mặc dù lợi ích sinh thái và kinh tế tức thời là rõ ràng, tầm nhìn dài hạn đòi hỏi phải giải quyết thách thức quản lý các tấm pin hết hạn sử dụng. Khối lượng rác thải này được dự báo có thể vượt 200 triệu tấn vào năm 2050. Điều này nhấn mạnh sự cần thiết của việc chuyển đổi tư duy sang tái chế và tái sử dụng vật liệu, biến thách thức rác thải thành cơ hội củng cố chu trình vật chất. Các quốc gia như Nhật Bản đã bắt đầu ban hành quy định tái chế bắt buộc, định hướng tới một hệ thống khép kín hơn. Nhìn chung, các dự án điện mặt trời đang vượt qua vai trò cung cấp điện đơn thuần để trở thành chất xúc tác cho sự tái cân bằng sinh thái tại những khu vực vốn bị xem là khắc nghiệt.