Yeni Araştırma, Akhetaten'in Terk Edilmesini Açıklayan Salgın Teorisini Şüpheyle Karşılıyor

Antik Mısır'ın başkenti Akhetaten'in ani terk edilişinin yıkıcı bir salgın hastalık nedeniyle gerçekleştiğine dair uzun yıllardır kabul gören varsayımlar, ciddi bir revizyondan geçiyor. Dr. Gretchen Dabbs ve Dr. Ené Stevens tarafından Ekim 2025 tarihinde American Journal of Archaeology dergisinde yayımlanan yeni bir çalışma, olaylara tamamen farklı bir perspektiften bakmayı teklif ediyor. Bilim insanlarının yürüttüğü bu analiz, Firavun Ehnaton'un hükümdarlığı sırasında geniş çaplı bir salgının gerçekten var olup olmadığını sorgulamaktadır.

Şimdilerde Amarna olarak bilinen bu kent, güneş tanrısı Aten'e tapınmanın baskın hale gelmesiyle, önceki dini geleneklerden köklü bir kopuşun simgesi olarak kurulmuştu. Ancak başkent, Firavun'un ölümünden sadece yirmi yıl sonra hızla terk edilmeye başlandı. Bu durum, uzun bir süre boyunca felaket boyutundaki bir vebanın sonucu olarak yorumlandı. Yaygın hipotez, dolaylı kanıtlara dayanıyordu: Hitit dualarında Mısırlı esirler aracılığıyla yayılan bir vebadan bahsedilmesi ve Amarna yazışmalarında Megiddo ve Bibl gibi çevre şehirlerde hastalık salgınlarına dair bilgiler bulunması. Ancak, bu kaynakların hiçbirinin doğrudan Akhetaten'in kendisindeki bir krize işaret etmediğinin altını çizmek önemlidir.

Araştırmacılar, veba hipotezini bilimsel olarak test etmek amacıyla Amarna ve mezarlık alanlarında kapsamlı bir biyoarkeolojik ve arkeolojik inceleme gerçekleştirdi. Çalışmada, defin pratiklerinin kalıpları, demografik veriler ve sağlık göstergeleri, bilinen salgınların yaşandığı bölgelerden elde edilen verilerle karşılaştırıldı. 2005 ile 2022 yılları arasında analiz edilen 889 mezar, ölüm oranları ve yaşam süresi dağılımının, bu büyüklükteki ve yirmi yıllık bir varoluş süresine sahip bir şehir için beklenen standart parametrelere uygun olduğunu ortaya koydu. Bu bulgu, pandemilerin tipik özelliği olan ani ve kitlesel bir nüfus kaybı tablosuyla uyuşmamaktadır.

Dahası, şehrin fiziki yapısında kalan izler, panik halinde bir kaçıştan ziyade, düzenli ve planlı bir geri çekilmeye işaret etmektedir. Ehnaton'un vefatından sonra bile inşaat faaliyetlerinin devam ettiği ve eşyaların düzenli bir şekilde toplanıp çıkarıldığı gözlemlenmiştir. Bu durum, kaçınılmaz bir felaketten kaçış yerine, yerleşimin kademeli olarak sönümlendiğini göstermektedir. Bu tür sonuçlar, dikkatleri dışsal felaketlerden, bu eşsiz yerleşimin kaderini belirleyen iç süreçlere kaydırmamıza olanak tanır.

Ehnaton'un ardından gelen siyasi ve dini yeniden yapılanma, Akhetaten'in akıbetinde, varsayılan bir hastalıktan çok daha belirleyici bir rol oynamış olabilir. Bu yeni keşif, toplumsal düzenlemelerdeki iç değişimlerin, medeniyetlerin bıraktığı maddi mirası nasıl şekillendirdiğini anlamamız için yeni kapılar açmaktadır.