Odisha eyaletinin Mayurbhand bölgesindeki Adivasi Ho Matkam Sahi köyünden 29 yaşındaki genç araştırmacı Bikram Biruli, Ho dilini yapay zeka (YZ) teknolojileri aracılığıyla korumaya yönelik çığır açan çalışmasıyla takdir topladı. Kültürel mirası muhafaza etme konusundaki bu kararlılığı, modern araçların kadim gelenekleri nasıl destekleyebileceğinin somut bir örneğidir. Biruli, Eylül 2025'te Odisha'daki Kalinga Sosyal Bilimler Enstitüsü'nde (KiSS) doktora çalışmalarını tamamladı. Bu başarısıyla, dilbilimsel koruma için YZ kullanan ilk Ho halkından araştırmacı unvanını kazandı.
Biruli'nin bu yola çıkışı, kişisel deneyimlerine dayanıyor. Kendi ana dilini öğrenmek için tebeşirle arduvaz tahtasına notlar alarak hayvan otlattığı günleri hatırlıyor. Kültüre olan bu derin bağlılık, Ho halkının kelimelerinin İngilizce veya Hintçe ile aynı düzeyde makine tarafından tanınmasını sağlamayı amaçlayan iddialı projesinin temelini oluşturdu. Ho dili, Avustroasya dil ailesine aittir ve 2011 nüfus sayımına göre, çoğunlukla Jharkhand ve Odisha'da olmak üzere yaklaşık 1,4 milyon kişi tarafından konuşulmaktadır. Dil, 2011 yılında Jharkhand'da "ikinci resmi dil" statüsü kazanmasına rağmen, Hindistan Anayasası'nın Sekizinci Çizelgesi'ne hala dahil edilmemiştir; bu durum, onu en üst düzeydeki devlet korumasından mahrum bırakmaktadır. Topluluğun birçok üyesi için bu dil, halkın varlığının ve tarihsel hafızasının ayrılmaz bir parçasıdır.
Doktora araştırması kapsamında Biruli, üç temel alana odaklanan karmaşık bir YZ modeli geliştirdi. Bu modelde, konuşulan Ho dilini metne dönüştürmek için Otomatik Konuşma Tanıma (ASR) teknolojisini, kelime türlerini kategorize etmek için Varlık Tanıma (Entity Recognition) özelliğini ve dilbilgisi yapılarını analiz etmek için Sözcük Türü Etiketleme (POS Tagging) yöntemini kullandı. Modelin eğitilmesi amacıyla, anadili konuşanların Devanagari veya Latin tabanlı varyantlara tercih ettiği, Lakho Bodra tarafından oluşturulan özgün bir yazı sistemi olan Warang Kshiti kullanılarak kaydedilmiş yaklaşık 20.000 Ho cümlesi dönüştürüldü.
Biruli'nin çalışması, mevcut basmakalıp yargılara karşı güçlü bir yanıt niteliği taşıyor ve dilin dijital alandaki önemini artırmayı hedefliyor. Bilim insanının gelecek planları arasında, geliştirdiği YZ modelinin devletin dijital platformlarına entegrasyonu için Hindistan Kabile İşleri Bakanlığı'na başvurmak yer alıyor. Kendisi, halihazırda Gondi, Bhili, Mundari ve Santali gibi dilleri destekleyen Adi Vaani uygulamasına ve ayrıca Google Çeviri'ye Ho dilini dahil etmeyi amaçlıyor. Bu projenin başarılı bir şekilde hayata geçirilmesi, ülkedeki kabile dillerinin dijital görünürlüğü ve onuru için bir emsal teşkil edebilir ve bu dillerin gelecek nesillere sorunsuz bir şekilde aktarılması için yeni ufuklar açabilir.