Przełomowe odkrycia archeologiczne w Jaskini Toda, położonej w dolinie Surkhandarya w południowym Uzbekistanie, rzucają nowe światło na wczesne etapy rozwoju rolnictwa w Azji Centralnej. Międzynarodowy zespół badaczy wydobył z jaskini artefakty, w tym węgiel drzewny, narzędzia kamienne i pozostałości roślin, których wiek szacuje się na co najmniej 9200 lat.
Znaleziska te sugerują, że mieszkańcy jaskini zajmowali się zbieractwem dzikiego jęczmienia, pistacji i jabłek, co świadczy o złożonej strategii przetrwania. Analiza śladów użytkowania kamiennych ostrzy i odłupków wykazała, że były one używane podobnie do sierpa, co jest charakterystyczne dla praktyk rolniczych znanych z innych regionów świata.
Odkrycie to podważa tradycyjny pogląd, według którego kultura Natufijska z Lewantu była jedyną kolebką wczesnego rolnictwa. Dowody z Jaskini Toda wskazują na niezależne rozwinięcie podobnych zachowań rolniczych w różnych częściach świata, podkreślając powszechność przejścia od zbieractwa do uprawy.
Xinying Zhou z Chińskiej Akademii Nauk podkreśliła znaczenie tych odkryć, stwierdzając, że „To odkrycie powinno zmienić sposób, w jaki naukowcy myślą o przejściu od zbieractwa do rolnictwa, ponieważ pokazuje, jak rozpowszechnione były zachowania przejściowe”. Potwierdza to również wcześniejsze badania sugerujące, że proces udomowienia roślin mógł zachodzić bez świadomego zamiaru człowieka, a społeczności stopniowo rozwijały zachowania prowadzące do rolnictwa.
Robert Spengler z Instytutu Antropologii Geograficznej Maxa Plancka zauważył, że „Rosnąca liczba badań sugeruje, że udomowienie nastąpiło bez świadomego zamiaru człowieka, a odkrycie, że ludzie stale rozwijali zachowania prowadzące do rolnictwa, wspiera ten pogląd”. Odkrycia z Jaskini Toda wpisują się w szerszy obraz dowodów wskazujących, że wczesne praktyki rolnicze nie ograniczały się do jednego regionu, ale rozwijały się niezależnie w różnych częściach świata.
Podobne znaleziska pochodzą z innych regionów Azji Centralnej, jak kultura Jejtun w Turkmenistanie, która również dostarcza dowodów na wczesne praktyki rolnicze. Badania te sugerują, że rolnictwo rozwijało się w wielu miejscach i czasach, a nie tylko w jednym, centralnym punkcie. Potwierdzają to badania nad kulturą Jejtun, gdzie znaleziono pozostałości jęczmienia i pszenicy datowane na VIII tysiąclecie p.n.e., co czyni ją jedną z najstarszych znanych osad rolniczych w Azji Centralnej. Wskazuje to na szerszy, bardziej złożony proces kształtowania się rolnictwa w starożytności, który obejmował wiele niezależnych ścieżek rozwoju.