Więź łącząca człowieka i psa stanowi przykład głębokiej koewolucji, trwającej tysiące lat, w trakcie której zwierzęta te wykształciły unikalne mechanizmy percepcyjne, dostosowując się do życia u boku ludzi. Przez długi czas dominowało przekonanie, że psy reagują wyłącznie na emocjonalny ton wypowiedzi opiekuna. Jednak współczesne odkrycia naukowe jednoznacznie wskazują na ich zdolność do wychwytywania również semantycznego, czyli znaczeniowego, wypełnienia słów, co jest dowodem na znacznie bardziej złożoną kognicję. Proces ten ma swoje korzenie w selekcji naturalnej, która faworyzowała osobniki bardziej uległe i skłonne do współpracy, co zaowocowało ścisłą interakcją i wzajemnym wpływem na rozwój obu gatunków, tworząc wyjątkową relację między człowiekiem a jego najlepszym przyjacielem.
Badania prowadzone przez neurobiologów i etologów w laboratorium BARK, zlokalizowanym przy Uniwersytecie Eötvösa Loránda w Budapeszcie, pogłębiają naszą wiedzę na temat tego, jak dalece psy potrafią wniknąć w istotę ludzkiego języka. Analiza aktywności mózgowej zwierząt podczas słuchania mowy wykazała, że są one w stanie rozróżniać nie tylko znane jednostki leksykalne, ale także subtelne wzorce intonacyjne. Co więcej, potrafią odróżnić mowę w różnych językach, na przykład angielski od węgierskiego, co świadczy o zaawansowanej zdolności do audytoryjnej dyskryminacji. Fakt ten sugeruje istnienie u psów mechanizmów neuronalnych przeznaczonych do przetwarzania sensu mowy, które wyrażają poprzez zachowanie, a nie werbalnie, co jest kluczowe dla zrozumienia ich komunikacji.
Zaskakujące jest to, że zdolność do wyodrębniania informacji semantycznej utrzymuje się nawet przy braku typowych emocjonalnych "wskazówek", co podważa wcześniejsze hipotezy. Eksperymenty z udziałem psów różnych ras udowodniły, że zwierzęta rozpoznają swoje imię nawet w mowie monotonnej, pozbawionej jakiegokolwiek zabarwienia uczuciowego. To dowodzi, że znaczenie słowa jest przetwarzane niezależnie od jego emocjonalnej otoczki. Ponadto, mózg psa aktywuje się na dźwięk pochwały w sposób zbliżony do reakcji na faktyczny komplement lub nagrodę, co podkreśla siłę pozytywnych wzmocnień. Potwierdzono także zdolność do kojarzenia wypowiedzianych słów z konkretnymi przedmiotami: aktywność mózgu ulegała zmianie, gdy prezentowano słowo, a następnie pokazywano nieprawidłowy obiekt (tzw. reakcja niezgodności), co jest analogiczne do ludzkiej reakcji na błąd semantyczny.
Najnowsze badania zwracają również uwagę na fenomenalne zdolności poznawcze niektórych ras, które wykazują wyjątkową predyspozycję do nauki języka. Na przykład, psy ras Border Collie lub Pudle mogą pochwalić się imponującym zasobem słownictwa, który w niektórych przypadkach przekracza 300 słów. Należy pamiętać, że komunikacja psów jest wieloaspektowa i obejmuje dziesiątki sygnałów niewerbalnych, takich jak specyficzne ułożenie uszu, ruchy ogona czy oblizywanie warg, często służące do rozładowania napięcia lub sygnalizowania dyskomfortu. Kluczowe jest, abyśmy jako opiekunowie przestawili się z oczekiwania odpowiedzi słownej na rozwijanie dialogu niewerbalnego, wykorzystując wyraźne intonacje i precyzyjne gesty. Równocześnie, powinniśmy unikać nadmiernego podnoszenia głosu, które jest dla zwierząt źródłem stresu i może zakłócać proces uczenia się.
W perspektywie, neurolingwiści przewidują możliwość realizacji bezpośredniego "dialogu" za pośrednictwem zaawansowanych interfejsów technologicznych. Dzięki tym rozwiązaniom zwierzę mogłoby wyrażać swoje stany emocjonalne i potrzeby, na przykład komunikując "nudzi mi się", używając specjalnych paneli dotykowych lub innych urządzeń. Ten krok w stronę lepszego zrozumienia jest wspierany przez niedawne osiągnięcia w dziedzinie bioakustyki: w 2025 roku w Europie rozpoczęły się eksperymenty mające na celu rozpoznawanie emocji psów na podstawie intonacji ich szczekania. Jest to niewątpliwie kolejny, przełomowy etap w pogłębianiu wzajemnego zrozumienia międzygatunkowego i poprawie dobrostanu zwierząt.