Szwedzka Akademia ogłosiła laureata Literackiej Nagrody Nobla za rok 2025, przyznając to prestiżowe wyróżnienie węgierskiemu pisarzowi, László Krasznahorkaiemu. Uzasadnienie werdyktu podkreślało jego „przekonujące i prorocze dzieło, które w samym środku apokaliptycznego przerażenia na nowo potwierdza siłę sztuki”. Decyzja ta wyraźnie sygnalizuje rosnącą potrzebę głębokiej refleksji nad współczesnymi wyzwaniami globalnymi za pośrednictwem literatury najwyższej próby.
Krasznahorkai, urodzony 5 stycznia 1954 roku w Gyula, położonej w południowo-wschodniej części Węgier, wypracował styl natychmiast rozpoznawalny i niepowtarzalny. Jego proza, często zestawiana z dorobkiem takich mistrzów jak Franz Kafka czy Thomas Bernhard, osadzona jest w tradycji literatury środkowoeuropejskiej, charakteryzującej się silnym pierwiastkiem absurdu i groteski. Pisarz, którego lata dzieciństwa upłynęły wśród wiejskiego krajobrazu, skupia swoją uwagę na motywach upadku cywilizacyjnego, nieuchronności katastrofy oraz ukrytych pęknięciach w pozornie zwyczajnym świecie.
Jego droga literacka rozpoczęła się w 1977 roku, jednak to debiutancka powieść „Szatańskie tango” (1985) ugruntowała jego pozycję, stając się kamieniem węgielnym wschodnioeuropejskiej prozy. Jest to antyutopijna przypowieść o groteskowej egzystencji w świecie pozbawionym sensownych perspektyw. Skala jego talentu została szybko dostrzeżona na Zachodzie; krytyczka Susan Sontag jako jedna z pierwszych okrzyknęła Krasznahorkai’ego „mistrzem apokalipsy”. Jego narracje często rozgrywają się w nieokreślonym czasie historycznym, stopniowo przekształcając typową prowincję w fantasmagorię, co rezonuje z współczesnym czytelnikiem poszukującym klucza do zrozumienia globalnych wstrząsów. W nowszych dziełach, takich jak powieść „Herscht 07769” z 2024 roku, pisarz badał złożoną relację między pięknem a przemocą, przenosząc akcję na teren Niemiec.
Charakterystycznym elementem twórczości Krasznahorkai’ego jest jego unikalny rytm i struktura zdań. Sam autor tłumaczył swoją manierę pisarską koniecznością objęcia całego świata w ramy tekstu: „Moje zdania są długie, ponieważ świat nie mieści się w krótkich zdaniach”. Niektórzy krytycy zauważają, że jego rozdziały potrafiły niekiedy przeobrazić się w jedno gigantyczne zdanie, co oddaje specyficzną frazę muzyczną. Ponadto, istotne miejsce zajmuje jego współpraca z reżyserem Bélą Tarrem. Ich wspólna praca nad ekranizacją „Szatańskiego tanga” w 1994 roku przyniosła im międzynarodowe uznanie. Ten twórczy sojusz kontynuowano, adaptując później „Melancholię oporu” (1989). Te filmowe interpretacje pomogły przybliżyć szerokiej publiczności jego skomplikowany, precyzyjnie skonstruowany tekst.
Przyznanie Nagrody Nobla w 2025 roku ponownie kieruje uwagę na bogactwo węgierskiej tradycji literackiej, która została już wcześniej uhonorowana w 2002 roku (wówczas laureatem był Imre Kertész). Warto pamiętać, że Komitet Noblowski, w przeciwieństwie do wielu innych gremiów przyznających nagrody, utrzymuje nazwiska nominowanych w ścisłej tajemnicy aż do momentu ogłoszenia. Uroczysta ceremonia wręczenia nagrody ma odbyć się zgodnie z tradycją w grudniu 2025 roku w Sztokholmie. To wydarzenie stanowi mocne przypomnienie, że sztuka zachowuje wewnętrzną siłę zdolną do transformowania percepcji i wskazywania fundamentalnych prawd o bycie, nawet w czasach pozornego rozpadu i chaosu.