Op 13 oktober heeft de Raad van de Europese Unie een cruciale stap gezet door de herziening van de vrijhandelsovereenkomst met Oekraïne goed te keuren, met een specifieke focus op de agrarische sector. Deze beslissing moet worden gezien in het licht van de buitengewone maatregelen ter ondersteuning van Kyiv, die zijn ingesteld sinds de grootschalige invasie. Het voornaamste doel van deze aanpassing is het bewerkstelligen van een geleidelijke en gedeeltelijke liberalisering van de handelsstromen die vallen onder de Diepe en Brede Vrijhandelszone (DBVZO). De DBVZO vormt de fundamentele basis voor de economische integratie tussen de EU en Oekraïne, en de herziening is bedoeld om de bilaterale handel te versterken en te stabiliseren. De verwachting is dat de formele en definitieve bekrachtiging van dit belangrijke document zal plaatsvinden tijdens de eerstvolgende handelssessie van het Comité voor Associatie EU-Oekraïne, waarmee de nieuwe regels officieel van kracht worden.
Lars Løkke Rasmussen, de Deense minister van Buitenlandse Zaken en op dat moment de voorzitter van de Raad van de EU, lichtte de strategische waarde van het schrappen van de invoerrechten toe. Hij stelde dat deze maatregel voordelig is voor beide partijen, aangezien het niet alleen zorgt voor een duurzame economische stabiliteit in een uitdagende geopolitieke omgeving, maar ook de verdere en diepere integratie van Oekraïne in de Europese Unie actief bevordert. De politieke boodschap is helder: de EU zet zich in voor de economische veerkracht van Oekraïne en erkent de wederzijdse belangen die gepaard gaan met nauwere handelsbanden.
Het is van belang te benadrukken dat de toegang van Oekraïense landbouwproducten tot de interne EU-markt gekoppeld is aan strikte voorwaarden. De Oekraïense producenten zullen hun standaarden stapsgewijs moeten afstemmen op de geldende EU-normen, met name op cruciale gebieden zoals dierenwelzijn, het gebruik en de residuen van pesticiden, en de regelgeving omtrent veterinaire geneesmiddelen. Deze nieuwe, herziene overeenkomst vervangt het eerdere noodmechanisme, bekend als het 'handel visumvrij regime' (торговый безвиз), dat oorspronkelijk was ingesteld als tijdelijke maatregel en waarvan de geldigheid in juni 2025 zou eindigen. De overgang naar een structureel akkoord biedt meer zekerheid en een duidelijker pad voor toekomstige handel.
Tijdens de onderhandelingen is er nadrukkelijk rekening gehouden met de bescherming van de meest kwetsbare Europese landbouwsectoren. Voor een selectie van producten, waaronder suiker, gevogelte, eieren, tarwe, maïs en honing, blijft de markttoegang voorlopig beperkt en verloopt deze via een gefaseerd proces. Dit is een bewuste keuze om verstoringen in de EU-markt te minimaliseren. Daarentegen wordt voor minder gevoelige categorieën, zoals melk en zuivelproducten, volledige liberalisering van de handel in overweging genomen. Om de stabiliteit te waarborgen, is er een krachtig beschermingsmechanisme (safeguard) in de overeenkomst opgenomen. Dit mechanisme kan door zowel de EU als Oekraïne worden ingeroepen in het geval van ernstige verstoringen van de marktevenwichten, waardoor een noodrem beschikbaar is mochten de handelsrelaties onder druk komen te staan.
Deze handelsinitiatieven zijn onlosmakelijk verbonden met het bredere en ambitieuze traject van Oekraïne richting volledige Europese integratie. De chronologie van dit proces is indrukwekkend en getuigt van snelle vorderingen: Oekraïne diende in 2022 officieel de aanvraag in voor EU-lidmaatschap en verkreeg in datzelfde jaar de kandidaat-status. Een belangrijke mijlpaal werd bereikt in december 2023, toen de Europese Raad de goedkeuring gaf voor de start van de toetredingsonderhandelingen, die vervolgens in juni 2024 daadwerkelijk van start gingen. Parallel aan deze politieke stappen biedt de EU aanzienlijke financiële middelen ter ondersteuning van de hervormingsagenda en de wederopbouw van het land. Via het 'Mechanisme voor Oekraïne' (Ukraine Facility), dat loopt van 2024 tot en met 2027, wordt een totaalbedrag van maximaal 50 miljard euro beschikbaar gesteld. Dit omvat zowel preferentiële leningen als subsidies, middelen die essentieel zijn voor het financieren van noodzakelijke structurele hervormingen, het herstel van de infrastructuur en het waarborgen van de macro-economische stabiliteit van Oekraïne.