Recente bevindingen binnen de neurowetenschappen bij primaten werpen licht op de verfijnde mechanismen die ten grondslag liggen aan de vorming van corticale structuren. Vooral de gebieden die verantwoordelijk zijn voor neurogenese staan hierbij centraal. De Buitenste Subventriculaire Zone (OSVZ) speelt een cruciale rol in dit proces; bij primaten fungeert deze zone als de primaire bron van cellen die de bovenste lagen van de hersenschors vormen. Dit mechanisme wijkt significant af van wat we zien bij knaagdieren, waar de Standaard Subventriculaire Zone (SVZ) de dominante regio is voor de generatie van nieuwe neuronen. Het ontrafelen van deze soortspecifieke verschillen biedt inzicht in de uiteenlopende evolutionaire paden die de ontwikkeling van het zenuwstelsel heeft gevolgd.
Een bepalende factor voor de architectuur van de hersenen is de lengte van de G1-fase van de celcyclus. Bij primaten zorgt een verlengde G1-periode ervoor dat de voorlopercellen meer delingen ondergaan voordat zij overgaan tot celdifferentiatie. Dit tijdsaspect resulteert in een exponentiële toename van de uiteindelijke neuronale output. Een groter aantal neuronen draagt op zijn beurt bij aan de ontwikkeling van een meer complexe en geplooide cortex. De verlenging van deze G1-fase biedt externe factoren bovendien meer gelegenheid om het uiteindelijke celproduct te moduleren, aangezien de cel in deze fase actief groeit en essentiële RNA's en eiwitten aanmaakt.
Het evolutionaire landschap dat geleid heeft tot de huidige complexiteit, wordt gekenmerkt door specifieke genetische verschuivingen. Het gen ARHGAP11B is geïdentificeerd als een katalysator voor de groei van progenitorcellen, wat direct in verband staat met de karakteristieke toename in de complexiteit van de groevenstructuur van de cortex bij primaten. De centrale rol van dit gen werd experimenteel bevestigd toen de menselijke variant ervan werd geïntroduceerd in embryo's van penseelaapjes (marmosetten). Dit leidde tot een aanzienlijke vergroting van de neocortex en een complexer plooiingspatroon.
Een bijkomende motor achter deze complexiteitswinst is de NOTCH2NL-genfamilie, die uniek is voor de mens. Deze genfamilie vertraagt de start van de neurogenese, waardoor progenitorcellen langer hun capaciteit tot zelfvernieuwing behouden. Het doorgronden van deze fundamentele ontwikkelingsmechanismen bij onze naaste verwanten biedt een onschatbare context voor het begrijpen van de evolutionaire route van het menselijk brein. Deze kennis vormt de basis voor het onderzoek naar neurologische aandoeningen die specifiek zijn voor de mens, en voor het ontwikkelen van nieuwe strategieën ter correctie van corticale afwijkingen. Door diep in de cellulaire oorzaken te duiken, wordt het potentieel ontsloten om structuren op een subtieler niveau te harmoniseren en te herstellen, waarbij genetische variaties, zoals de invloed van ARHGAP11B op de proliferatie van radiale gliacellen, worden verbonden met de vorming van onze unieke cognitieve realiteit.