Drastische Daling van het Aantal Reuzenhaaien in Schotland Leidt tot Bezorgdheid bij Natuurbeschermers

Een recente video van een reuzenhaai voor de kust van Schotland, vastgelegd door een kajakker, heeft de aandacht opnieuw gevestigd op de dringende noodzaak van verantwoord beheer van de zeefauna en de strikte naleving van natuurbeschermingsvoorschriften. De reuzenhaai (basking shark) is na de walvishaai de op één na grootste vis ter wereld. Het zijn vreedzame planktoneters die zelden agressie vertonen tegenover mensen. Deze indrukwekkende dieren kunnen een lengte van 10 meter bereiken en filteren microscopisch zoöplankton met hun enorme bekken, die tot wel een meter wijd kunnen openen.

Hoewel de reuzenhaaien in het Verenigd Koninkrijk en Ierland een beschermde status genieten, blijft de populatie in de Noordoost-Atlantische Oceaan onder druk staan door menselijke invloeden. Historisch gezien heeft overbevissing hun aantallen aanzienlijk gereduceerd. Hedendaagse bedreigingen omvatten de aantasting van hun leefgebied en het onbedoeld verstrikt raken in visnetten. De Hebridean Whale and Dolphin Trust (HWDT), die monitoring uitvoert vanaf het onderzoeksschip ‘Silurian’, heeft in dit verband een alarmerende ontwikkeling vastgesteld.

Uit een rapport dat door NatureScot is gepubliceerd, blijkt dat in 2023 voor de Schotse kust slechts zeven reuzenhaaien zijn waargenomen. Dit is het laagste aantal in de afgelopen twintig jaar. Ter vergelijking: het hoogtepunt van de waarnemingen lag in 2010, toen de HWDT 162 individuen registreerde. Deskundigen, waaronder Rona Sinclair van NatureScot, speculeren dat deze daling in het aantal waargenomen haaien mogelijk te wijten is aan de beschikbaarheid van hun voedselbron, het zoöplankton. Een andere hypothese is dat de dieren zich op grotere diepten bevinden waar visuele monitoring niet mogelijk is.

Onderzoek van de HWDT, dat de periode van april 2021 tot maart 2024 beslaat, heeft tevens een mogelijke samenhang aan het licht gebracht tussen de frequentie van reuzenhaaien en dwergvinvissen (minke whales) rond de Hebriden. Op momenten dat er veel haaien werden waargenomen, daalden de aantallen dwergvinvissen, en omgekeerd. De precieze oorzaken van dit fenomeen zijn nog onduidelijk. Wat de complexiteit van het ecosysteem aantoont, is dat in 2023 een recordaantal van 167 dwergvinvissen werd geregistreerd.

Organisaties zoals Basking Shark Scotland betrekken sinds 2012 burgerwetenschappers bij het verzamelen van gegevens. Dit draagt bij aan de monitoring van de verspreiding en omvang van de populatie, in samenwerking met Heriot-Watt University. Deze verzamelde informatie is van cruciaal belang voor het onderbouwen van toekomstig natuurbeleid. Waarnemingen vinden doorgaans plaats van mei tot oktober, met een piek in juli en augustus, voornamelijk in het Mariene Beschermde Gebied tussen Mull en Skye.

Ondanks de algemene bezorgdheid waren er in 2024 bemoedigende signalen, ook al was 2023 een slecht jaar. Zo werden tijdens een tour van Basking Shark Scotland in 2025 op één dag meer dan 25 waarnemingen gedaan, wat past bij de verwachtingen voor het hoogseizoen. Dit illustreert dat de populatie onderhevig is aan aanzienlijke schommelingen, die afhankelijk zijn van omgevingsfactoren zoals de opwarming van de Atlantische Oceaan die het plankton beïnvloedt. Tegelijkertijd spoelde in november 2025 een onvolgroeid exemplaar aan in Portgordon, Moray. Shark and Skate Scotland voerde een autopsie uit om de doodsoorzaak vast te stellen. Hoewel er geen duidelijke oorzaak van overlijden werd gevonden, werd wel een klein stukje plastic in de maag aangetroffen.