Khi các phi hành gia Apollo lần đầu tiên đặt chân lên Mặt Trăng, họ mong đợi chỉ tìm thấy những viên đá xám và bụi khô. Thay vào đó, họ đã phát hiện ra điều bất ngờ và tuyệt đẹp: những viên thủy tinh nhỏ màu cam sáng lấp lánh như những viên ngọc vi mô trên bề mặt Mặt Trăng.
Hơn năm thập kỷ sau phát hiện tuyệt vời này, các nhà khoa học cuối cùng đã tiết lộ nguồn gốc của những viên thủy tinh nhỏ này. Câu trả lời mở ra một chương mới trong lịch sử địa chất của Mặt Trăng, cho thấy nó hoạt động nhiều hơn so với những gì chúng ta từng nghĩ. Những viên thủy tinh này hình thành cách đây khoảng 3,3 đến 3,6 tỷ năm, khi Mặt Trăng còn trẻ và tràn đầy hoạt động núi lửa bùng nổ.
Hãy tưởng tượng một vụ phun trào núi lửa như những vụ ở Hawaii, nhưng diễn ra trong một môi trường không có không khí và thời tiết – đó là bối cảnh cho sự hình thành của những viên thủy tinh này. Sự vắng mặt của gió và mưa đã giữ cho những viên thủy tinh nguyên vẹn và không bị xói mòn suốt hàng tỷ năm. Các nhà khoa học đã sử dụng các phương pháp phân tích tiên tiến, như tia ion năng lượng cao và kính hiển vi điện tử, để nghiên cứu cấu trúc và thành phần hóa học của những viên thủy tinh mà không làm hỏng chúng.
Thú vị thay, những viên thủy tinh này có nhiều màu sắc và thành phần khác nhau. Một số có màu cam sáng, trong khi những viên khác có màu đen sâu. Những khác biệt về màu sắc này không chỉ mang tính thẩm mỹ; mỗi màu đại diện cho một loại vụ phun trào núi lửa khác nhau và một khoảng thời gian khác nhau. Bề mặt của những viên thủy tinh chứa các khoáng chất và đồng vị hoạt động như những "cảm biến" tự nhiên để hiểu được áp suất, nhiệt độ và điều kiện hóa học trên Mặt Trăng trong suốt các vụ phun trào hàng tỷ năm trước.
"Nghiên cứu những viên thủy tinh này giống như đọc nhật ký của một nhà núi lửa học cổ đại từ Mặt Trăng," Ryan Ogliore, một giáo sư vật lý tại Đại học Washington ở St. Louis, đã mô tả một cách thơ mộng về quá trình khoa học. Mỗi viên thủy tinh nhỏ chứa thông tin quý giá về sự tiến hóa của nội tâm Mặt Trăng – một cửa sổ thu nhỏ vào quá khứ của hệ mặt trời trẻ trung và năng động của chúng ta.
Phát hiện này chứng minh rằng Mặt Trăng không phải lúc nào cũng là một thiên thể tĩnh lặng, không có sự sống như chúng ta thấy ngày nay. Từ lâu, Mặt Trăng là một thế giới địa chất hoạt động, với những vụ phun trào lớn đã hình thành bề mặt của nó và để lại những dấu vết thủy tinh vi mô như những chứng nhân lịch sử. Nhờ vào công nghệ tiên tiến và sự kiên trì của các nhà khoa học, những viên thủy tinh màu cam mà trước đây được coi là kỳ lạ giờ đây mang trong mình một câu chuyện lớn về quá khứ của Mặt Trăng – và có thể cũng về sự hình thành của các hành tinh trong hệ mặt trời.