Latem 2025 roku, w pobliżu Lipska, Daniel Fest, certyfikowany poszukiwacz artefaktów, dokonał odkrycia o historycznym znaczeniu dla całego regionu Saksonii. Używając wykrywacza metalu, natrafił na maleńką złotą monetę. Jej stan zachowania był tak wyjątkowy, że specjaliści określili ją jako „niemal nienaruszoną od czasów Celtów”. Znalezisko to datowane jest na III wiek p.n.e. i zostało oficjalnie uznane za najstarszą monetę, jaką kiedykolwiek odkryto na terytorium kraju związkowego Saksonia.
Moneta, wykonana z niemal stuprocentowego złota, została zidentyfikowana jako celtycki ćwierćstater. Stanowiła ona jedną z najwcześniejszych form monet bitych w Północnej Bohemii. Doktor Regina Smolnik, archeolog państwowa Saksonii, podkreśliła, że tego typu przedmioty są niezwykle rzadkie, biorąc pod uwagę, iż region ten znajduje się poza głównym obszarem osadnictwa celtyckiego.
Mimo to, to wyjątkowe znalezisko dostarcza niezbitych dowodów na aktywne kontakty i wymianę handlową między lokalnymi społecznościami a plemionami celtyckimi zamieszkującymi Europę Środkową. Świadczy to o wczesnym zaangażowaniu Saksonii w szersze sieci powiązań handlowych.
Sam artefakt jest niezwykle lekki, waży zaledwie dwa gramy – mniej niż współczesna moneta groszowa – i ma charakterystyczny kopulasty kształt. Na awersie widoczna jest stylizowana głowa zwierzęcia, charakteryzująca się wypukłym czołem, długim nosem i rogami. Rewers zdobią natomiast motywy typowe dla celtyckiej sztuki: otwarty naszyjnik (torques) z rozszerzonymi końcami, pięcioramienna gwiazda o zaokrąglonych promieniach oraz centralna sfera.
Uważano, że te skomplikowane wzory pełniły funkcję amuletów i były znakami szlachectwa, symbolizując siłę oraz ochronę. Ze względu na swoje wypukłe tłoczenie, monety te zyskały w języku potocznym miano „tęczowych miseczek” (Regenbogenschüsselchen).
Nazwa ta wywodzi się ze starożytnego przekazu, zgodnie z którym monety te „spadały z nieba” w miejscach, gdzie tęcza dotykała ziemi – co miało związek z faktem, że rolnicy często odnajdywali je na polach po ulewnych deszczach.
Daniel Fest niezwłocznie powiadomił o swoim odkryciu krajowy urząd ds. archeologii. Po przeprowadzeniu szczegółowej ekspertyzy, moneta została oficjalnie zarejestrowana jako zabytek kultury. Dr Smolnik sugeruje, że przedmiot ten nie był prawdopodobnie używany jako środek wymiany. Najpewniej stanowił symbol statusu lub formę przechowywania bogactwa, należącą do przedstawiciela lokalnej elity powiązanej z celtyckimi szlakami handlowymi.
Dotychczas za najstarszą monetę saksońską uznawano stater z rejonu Zausswitz, datowany orientacyjnie na I wiek p.n.e. Nowe znalezisko cofa początki obiegu pieniężnego w Saksonii o blisko sto lat, udowadniając, że region ten był włączony w handel międzyregionalny znacznie wcześniej, niż dotychczas zakładali historycy.
Obecnie na terenie Saksonii znanych jest łącznie tylko jedenaście celtyckich monet, z czego jedynie dwie są złote. Co najważniejsze, tylko nowo odkryty ćwierćstater zachował się w niemal pierwotnym stanie. Ze względu na swoje miniaturowe rozmiary – zaledwie dwa gramy – archeolodzy zaznaczają, że jest to prawdopodobnie najmniejszy artefakt oficjalnie przekazany do Państwowego Urzędu Archeologicznego Saksonii.
Minister kultury i turystyki kraju związkowego, Barbara Klepsch, podkreśliła, że to odkrycie jest „namacalnym fragmentem naszej historii”, który rzuca światło na dawne szlaki handlowe i powiązania między ludami. Zaznaczyła również, że przykład Fesza demonstruje, jak kluczowa jest współpraca między obywatelami a naukowcami w ochronie cennego dziedzictwa kulturowego. Złota moneta wkrótce wzbogaci ekspozycję Muzeum Archeologii Saksonii w Chemnitz, stając się nowym, ważnym elementem w badaniach nad wczesnymi kontaktami europejskimi.