W pobliżu Półwyspu Karmel na wybrzeżu Izraela, archeolodzy dokonali niezwykłego odkrycia: zidentyfikowali pozostałości ładunków pochodzących z trzech statków z epoki żelaza. Znaleziska te przez wieki spoczywały ukryte pod piaskiem w lagunie Dor, znanej również jako Tantura. Odkrycie, którego szczegóły zostały opublikowane w prestiżowym czasopiśmie naukowym „Antiquity”, stanowi przełom. Jest to bowiem pierwszy udokumentowany przypadek ładunków statków z epoki żelaza w wodach izraelskich, dostarczający rzadkich, bezpośrednich dowodów na temat handlu morskiego w regionie, który dotychczas badano głównie na podstawie znalezisk lądowych.
Słoiki do przechowywania znaleziono wśród ładunku Dor L1, Antiqui (2025)
Fakt, że odkryte ładunki obejmują różne okresy epoki żelaza, pozwala na szczegółowe śledzenie dynamiki ekonomicznej i politycznej południowego Lewantu na przestrzeni stuleci. Badania te były prowadzone przez międzynarodowy zespół ekspertów, którym przewodzili profesor Thomas Levy z Uniwersytetu Kalifornijskiego w San Diego oraz Assaf Yasur-Landau z Uniwersytetu Hajfy.
Aby zbadać wraki, archeolodzy zastosowali połączenie najnowszych technologii z tradycyjnymi metodami wykopaliskowymi. Wykorzystano między innymi fotogrametrię 3D, obrazowanie multispektralne oraz cyfrowe mapowanie terenu. Warto podkreślić, że do chwili obecnej przebadano zaledwie około jednej czwartej piaszczystego dna laguny. Niemniej jednak, nawet te wstępne prace umożliwiły precyzyjne określenie struktury ładunków oraz ustalenie ich chronologii.
Każdy z trzech odnalezionych ładunków reprezentuje odmienny etap epoki żelaza, co świadczy o ciągłości i ewolucji szlaków handlowych. Najstarszy z nich, oznaczony jako Dor-M (datowany na XI wiek p.n.e.), zawierał ceramiczne naczynia służące do przechowywania oraz kotwicę z inskrypcjami wykonanymi pismem cypryjsko-minojskim. Ten konkretny zestaw artefaktów wyraźnie wskazuje na utrzymywanie kontaktów z Cyprem i Egiptem, natomiast typologia naczyń sugeruje silne powiązania z wybrzeżem fenickim.
Kolejny ładunek, Dor-L1 (IX–VIII wiek p.n.e.), składał się głównie z naczyń fenickich i cienkościennych czar. Jego skład odzwierciedlał okres pewnego ograniczenia importu, lecz jednocześnie potwierdzał nieprzerwaną aktywność morską portu w Dor. Najlepiej zachowany ładunek, Dor-L2 (przełom VII i VI wieku p.n.e.), dostarczył najbardziej zróżnicowanych informacji. W jego skład wchodziły amfory z uchwytami koszykowymi w stylu cypryjskim, pozostałości pestek winogron, a także sztaby żelaza i żużel, używane w metalurgii. Znaleziono tam również kotwicę z elementami drewnianymi i ołowianymi. Ten zbiór dowodów jest kluczowy, ponieważ świadczy o rozwoju wczesnego przemysłowego handlu metalami.
Historycznie rzecz biorąc, laguna Dor pełniła funkcję kluczowego węzła handlowego, łączącego Egipt, Fenicję, a w późniejszych okresach także Asyrię i Babilonię. Odkryte ładunki w sposób namacalny ilustrują zmiany ekonomiczne i polityczne, jakie zachodziły w regionie od XI do VI wieku p.n.e. Obejmuje to czasy, gdy Dor znajdowało się pod kontrolą Północnego Królestwa Izraela, a następnie pod panowaniem imperiów Asyryjskiego i Babilońskiego. Nawet w okresach niestabilności politycznej, szlaki morskie pozostawały aktywne, a Dor zachowywało swoją centralną rolę w wymianie międzynarodowej.
To wyjątkowe odkrycie znacząco poszerza naszą wiedzę na temat epoki żelaza we wschodniej części Morza Śródziemnego, niezbicie dowodząc, że handel morski był systemem zorganizowanym i wysoce złożonym. Obecność sztab żelaza oraz różnorodnej ceramiki wskazuje na zaawansowany rozwój metalurgii i szeroki wachlarz towarów eksportowych. Zastosowanie analitycznych metod badawczych umożliwiło precyzyjne datowanie znalezisk i odtworzenie stratygrafii wraków statków, otwierając tym samym nowe perspektywy dla studiów nad ówczesną gospodarką morską.
Zespół archeologiczny planuje kontynuować prace wykopaliskowe, aby odnaleźć kolejne fragmenty statków oraz inne artefakty, w tym przedmioty osobiste należące do marynarzy. Już na wczesnym etapie badań, odkryte ładunki stały się podstawą do przygotowania nowych publikacji naukowych i mają potencjał, by radykalnie zmienić nasze rozumienie handlu morskiego w Lewancie w epoce żelaza.