Rzymskie łaźnie w Macedonii Północnej: Refleksje etyczne nad zachowaniem dziedzictwa

Odkrycie starożytnych rzymskich łaźni w pobliżu Prilepu w Macedonii Północnej w czerwcu 2025 roku wywołuje ważne pytania etyczne dotyczące ochrony i prezentacji dziedzictwa kulturowego. Z jednej strony, wykopaliska archeologiczne, takie jak te prowadzone przez Prilep Zavod i Muzeum, mają ogromną wartość dla poszerzania naszej wiedzy o historii regionu i obecności rzymskiej na tych terenach [źródło własne]. Z drugiej strony, pojawiają się dylematy związane z ingerencją w stanowiska archeologiczne, potencjalnym naruszeniem integralności historycznej oraz wpływem odkryć na lokalne społeczności. Jednym z kluczowych aspektów etycznych jest zapewnienie, że prace archeologiczne są prowadzone w sposób odpowiedzialny i zrównoważony. Oznacza to minimalizowanie negatywnego wpływu na środowisko naturalne i kulturowe, a także uwzględnianie interesów i wartości lokalnych społeczności. W przypadku łaźni w Doliste, ważne jest, aby proces wykopalisk i konserwacji uwzględniał potencjalne korzyści ekonomiczne związane z turystyką kulturową, ale także ryzyko związane z komercjalizacją i dewastacją zabytków. Według raportu opublikowanego przez ICOMOS Polska, zrównoważona turystyka kulturowa powinna opierać się na zasadach poszanowania dziedzictwa, edukacji i partycypacji społecznej. W kontekście macedońskim, oznacza to włączenie lokalnych mieszkańców w proces planowania i zarządzania stanowiskiem archeologicznym, a także edukowanie turystów na temat wartości historycznej i kulturowej łaźni. Kolejnym dylematem etycznym jest kwestia autentyczności i rekonstrukcji. Czy powinniśmy dążyć do pełnej rekonstrukcji łaźni, aby przywrócić im pierwotny wygląd, czy też skupić się na konserwacji i prezentacji zachowanych fragmentów? Rekonstrukcja może być atrakcyjna dla turystów, ale istnieje ryzyko zafałszowania historii i utraty autentyczności zabytku. Zgodnie z zasadami Karty Weneckiej, wszelkie prace rekonstrukcyjne powinny być oparte na solidnych dowodach naukowych i ograniczone do minimum niezbędnego dla zachowania i zrozumienia zabytku. W przypadku łaźni w Doliste, ważne jest, aby wszelkie rekonstrukcje były poprzedzone szczegółowymi badaniami archeologicznymi i konsultacjami z ekspertami. Odkrycie rzymskich łaźni w Macedonii Północnej stanowi cenną okazję do refleksji nad etycznymi aspektami ochrony dziedzictwa kulturowego. Poprzez odpowiedzialne i zrównoważone podejście do wykopalisk, konserwacji i prezentacji, możemy zapewnić, że to fascynujące świadectwo historii będzie służyć przyszłym pokoleniom, jednocześnie szanując wartości i interesy lokalnych społeczności. Według danych Ministerstwa Kultury Macedonii Północnej, w 2024 roku na ochronę dziedzictwa kulturowego przeznaczono 1,2% budżetu państwa, co wskazuje na rosnące znaczenie tej kwestii dla władz krajowych. Niemniej jednak, skuteczne zarządzanie dziedzictwem wymaga współpracy międzynarodowej, wymiany doświadczeń i zaangażowania wszystkich zainteresowanych stron.