Język aragoński, zidentyfikowany przez UNESCO jako jeden z najbardziej zagrożonych języków romańskich na świecie, stoi w obliczu poważnych wyzwań. Badanie opublikowane przez Uniwersytet w Saragossie, zatytułowane „Charrando aragonés: La lengua aragonesa en su zona de uso predominante” (Mówiąc po aragońsku: Język aragoński w jego dominującym obszarze użycia), dostarcza diagnozy obecnego stanu języka.
Około 8000 osób używa go codziennie, zwłaszcza w środowisku rodzinnym i sąsiedzkim oraz w małych miastach. Badanie wykazało również, że 79% badanej populacji rozumie ten język, ale tylko 34% mówi nim, 29% pisze, a 69% czyta. Dane te podkreślają słabe przekazywanie międzypokoleniowe, co stanowi główną przeszkodę w jego przetrwaniu.
Język aragoński utrzymuje się głównie w dolinach Pirenejów i społecznościach wiejskich. Jednak czynniki takie jak wyludnianie się, starzenie się ludności i brak wsparcia instytucjonalnego stanowią zagrożenie dla jego ciągłości. Autorzy ostrzegają, że „zmiany społeczne i demograficzne mogą utrudnić przetrwanie najbardziej zagrożonego języka romańskiego na świecie”.
Pomimo wyzwań, badanie podkreśla pozytywne aspekty, takie jak rosnąca świadomość językowa wśród ludności i szerokie poparcie dla środków ochrony kultury. Naukowcy podkreślają potrzebę zwalczania historycznych uprzedzeń, które kojarzyły język aragoński z językiem „rustykalnym” lub „drugorzędnym”. Autorzy proponują okresowe powtarzanie badania w celu monitorowania ewolucji użycia języka aragońskiego i rozszerzenia go na inne obszary.
Książka, opublikowana w formie papierowej i cyfrowej przez wydawnictwo Uniwersytetu w Saragossie, podkreśla, że język aragoński jest „skarbem” aragońskiego dziedzictwa kulturowego. Autorzy wzywają do bardziej zdecydowanych działań instytucjonalnych, takich jak włączenie języka aragońskiego do edukacji i normalizacja jego użycia w mediach i administracji, aby zapobiec przekształceniu się tego tysiącletniego języka w wspomnienie. „Bez zdecydowanych środków ryzyko utraty tego dziedzictwa jest bardzo realne” – podsumowują.