Çayönü Höyüğü, gelegen in het district Ergani in Diyarbakır, is een belangrijke Neolithische nederzetting met een geschiedenis van ongeveer 10.000 jaar. Sinds 1964 zijn er opgravingen gaande die aantonen dat de regio een cruciale rol speelde in de overgang naar landbouw en een gevestigd bestaan.
Tijdens opgravingen zijn er belangrijke vondsten gedaan, waaronder rastervormige structuren en een waterkanaal. Deze ontdekkingen dragen bij aan een beter begrip van de geschiedenis van de regio en het leven van vroege landbouwgemeenschappen.
De opgravingen in Çayönü Höyüğü hebben aangetoond dat de eerste bewoning plaatsvond rond 8630 tot 6800 voor Christus. De site omvat verschillende perioden, waaronder Pre-Pottery Neolithic A (PPNA), Pre-Pottery Neolithic B (PPNB) en Pottery Neolithic (PN).
Archeologen hebben verschillende soorten gebouwen blootgelegd, waaronder ronde structuren en grill-plan gebouwen. De site staat bekend om de domesticatie van varkens en mogelijk vee. Er zijn ook aanwijzingen gevonden voor vroege landbouwactiviteiten, zoals de teelt van tarwe, kikkererwten en linzen.
Recente opgravingen hebben ook potgraven blootgelegd met de overblijfselen van kinderen en zuigelingen. Daarnaast zijn er vijf graven uit de Vroege Bronstijd gevonden, waardoor het totale aantal graven in het gebied op tien komt.
Çayönü wordt beschouwd als een belangrijke plaats voor de ontwikkeling van de landbouw en de veeteelt. De site biedt waardevolle inzichten in de overgang van een nomadisch bestaan naar een gevestigd leven en de ontwikkeling van vroege gemeenschappen.
De vondst van 's werelds oudste architectonische huismodel, dat 12.000 jaar oud is, wordt nu tentoongesteld in het Diyarbakır Museum. Dit model geeft een uniek inzicht in de vroeg-Neolithische stedenbouw en het gemeenschapsleven.
Ondanks het belang van de site, zijn er zorgen over de bescherming ervan. Budgettaire tekorten hebben geleid tot het vertrek van bewakers, waardoor de site kwetsbaar is voor vernieling.
De opgravingen in Çayönü Höyüğü gaan door en werpen licht op de vroege geschiedenis van de menselijke beschaving. De site blijft een belangrijke bron van informatie over de Neolithische periode en de ontwikkeling van landbouwpraktijken.