Het heersende idee dat wolven zich geleidelijk aan mensen aanpasten door in afval te scharrelen, wordt steeds vaker betwist. Nieuw onderzoek suggereert dat de domesticatie van honden een actief, door mensen gestuurd proces was dat meer dan 36.000 jaar geleden begon, nog vóór de opkomst van landbouw en een sedentaire levensstijl. Deze verschuiving in paradigma wordt ondersteund door paleontologische vondsten en genetische analyses. Fossielen van vroege honden uit Eurazië (35.500 tot 13.000 jaar geleden) tonen fysieke verschillen met wolven: ze waren lichter (gemiddeld 31,2 kg tegenover 41,8 kg bij Pleistoceen wolven), hadden kortere snuiten, bredere gehemeltes en kleinere hoektanden. Oud DNA-onderzoek wijst op oorsprong in Zuidwest- en Oost-Azië, met mogelijke onafhankelijke domesticatie op meerdere locaties. De aanwezigheid van honden meer dan 36.000 jaar geleden plaatst hun domesticatie definitief vóór de agrarische revolutie.
De zelfdomesticatietheorie, die stelt dat jager-verzamelaars voldoende afval produceerden om wolven aan te trekken, wordt betwist. Archeologen zoals Loukas Koungoulos van de University of Western Australia benadrukken dat het aangeboren gedrag van wolven en de perceptie van hen als gevaarlijk, zelfdomesticatie bemoeilijken. Veel onderzoekers geven nu de voorkeur aan de hypothese van menselijk initiatief, waarbij Paleolithische mensen actief wolvenwelpen selecteerden en fokten op volgzaamheid. Evolutionair bioloog Raymond Pierotti van de University of Kansas onderstreept het belang van vroege socialisatie.
Archeologisch bewijs, zoals een hond die 16.000 jaar geleden naast mensen werd begraven op de 'Uyun al-Hammam-site in Jordanië, duidt op een diepe band. Archaeozoöloog Mietje Germonpré van het Royal Belgian Institute of Natural Sciences merkt op dat deze vroege honden vaak in menselijke nederzettingen worden gevonden, wat wijst op een nauwe relatie. Het adopteren van wilde welpen als huisdieren wordt gezien als de eerste stap in domesticatie. Naast praktisch nut hadden wolven ook symbolische en rituele waarde, zoals blijkt uit vondsten van wolventanden als ornamenten en geperforeerde schedels. Wolvenvellen waren essentieel voor overleving tijdens het Laatste Glaciale Maximum. Vergelijkingen met de relatie tussen Aboriginal-mensen en dingo's, zoals geanalyseerd door Adam Brumm van Griffith University, suggereren dat hoewel dingo's zich aanpasten aan de nabijheid van mensen, ze niet volledig gedomesticeerd raakten, wat een parallel kan trekken met vroege wolven. Hoewel de precieze timing en locatie van de domesticatie nog onderwerp van onderzoek zijn, wint het menselijk gedreven model terrein ten koste van de zelfdomesticatietheorie.